Χρήστου Δ. Βήττου

Υποστρατήγου ε.α. – Συγγραφέα

Τα Γρεβενά την περίοδο της τουρκοκρατίας δεν είχαν γυμνάσιο και για να συνεχίσει κάποιος μετά το δημοτικό τις γυμνασιακές του σπουδές έπρεπε να παρακολουθήσει μαθήματα στα γυμνάσια των όμορων περιφερειών, όπως Τσοτυλίου, Σιάτιστας, Κοζάνης και Τρικάλων. Αυτή τη δυνατότητα την είχαν κυρίως τα παιδιά των εύπορων οικογενειών ή των χωριών των Γρεβενών που γειτνίαζαν με το Τσοτύλι και τη Σιάτιστα, όπως τα Αηδόνια, οι Κυδωνιές, η Κοκκινιά, το Πολύδενδρο, ο Ταξιάρχης κ.λπ. Επίσης το πλεονέκτημα αυτό το είχαν και τα παιδιά των βλαχόφωνων χωριών, των οποίων οι οικογένειες κατέβαιναν το φθινόπωρο να  παραχειμάσουν στη Θεσσαλία.

Το σχολικό έτος 1914-15 λειτούργησε στα Γρεβενά για πρώτη φορά Ημιγυμνάσιο με μία μόνο τάξη (πρώτη) και έξι μαθητές. Αυτοί ήταν: 1) Λαδάς Π. Κωνσταντίνος, από τα Γρεβενά, 2) Κούσκουρας Χ. Βασίλειος, από το Μαυρονόρος, 3) Κούσκουρας Γ. Κωνσταντίνος, από το Μαυρονόρος, 4) Παπακώστας Ν. Χρυσόστομος, από το Μοναχίτι, 5) Τσιρίκα Γ. Βικτωρία, από τα Γρεβενά, 6) Χατζής Ι. Μιχαήλ, από το Περιβόλι. Οι τέσσερις από τους έξι μαθητές που κατάγονταν από χωριά είχαν γονείς  που διέμεναν στην πόλη των Γρεβενών. Τα μαθήματα που διδάσκονταν στην πρώτη τάξη του Ημιγυμνασίου ήταν: Θρησκευτικά, Ελληνικά, Μαθηματικά, Γαλλικά, Ιστορία, Γεωγραφία, Φυσικά (Φυσική), Γυμναστική, Καλλιγραφία και Ιχνογραφία. Η βαθμολογία των μαθητών μέχρι και το σχολικό έτος 1936-37 γινόταν με άριστα το 10 και μετά καθιερώθηκε με άριστα το 20. Το Σεπτέμβριο του 1915, διορίστηκε ως γυμνασιάρχης του  Ημιγυμνασίου ο Κ. Ματσίρος, πτυχιούχος Φιλολογίας, με προϋπηρεσία στο εξωτερικό.

Με το Β.Δ. της 18/10/1915 προστέθηκε και δεύτερη τάξη εξαταξίου γυμνασίου. Το διάταγμα αυτό προέβλεπε ότι η δεύτερη τάξη θα είχε τη δυνατότητα να λειτουργήσει μόνο αν  εξασφαλιζόταν η δαπάνη συντήρησης αυτής από το Δήμο Γρεβενών. Με το Β.Δ της 21/8/1916 προστέθηκαν άλλες δύο τάξεις (τρίτη και τετάρτη), υπό τον όρο ότι ο Δήμος Γρεβενών θα κατέβαλε ετησίως για τη συντήρηση του Ημιγυμνασίου τρεις χιλιάδες δραχμές.

Τα επόμενα δύο σχολικά έτη με τα Β.Δ. της 8/8/1917 και 21/7/1918 προστέθηκαν η 5^η και 6^η τάξη αντίστοιχα, οπότε το σχολικό έτος 1918-19 εξήλθαν οι πρώτοι εννιά απόφοιτοι του εξαταξίου Γυμνασίου Γρεβενών, οι οποίοι ήταν οι εξής: 1) Αποστολίδης Αν. Κωνσταντίνος, 2) Κλαπανάρας Νικ. Νικηφόρος, 3) Κώστης Δημ. Κωνσταντίνος, 4)  Μπρώβας Χρ. Αθανάσιος, 5)  Παπαχατζής Χρ. Σπυρίδων, 6) Στουρνάρας Δ. Αθανάσιος, 7) Στουρνάρας Δ. Χρήστος, 8) Τέγος Γουσίου Νικόλαος, 9) Χατσιόπουλος Στεργίου Χαράλαμπος.

Από το Γυμνάσιο Γρεβενών αποφοίτησαν μέχρι το 1940 τριακόσιοι εβδομήντα τέσσερις (374) μαθητές. Οι αποφοιτήσαντες κατ’ έτος αριθμητικά φαίνονται στον παρακάτω πίνακα.

Α/Α	Έτος αποφοίτησης	Αριθμός αποφοίτων	Α/Α	Έτος αποφοίτησης	Αριθμός αποφοίτων
1	1919	9	12	1930	17
2	1920	11	13	1931	14
3	1921	11	14	1932	23
4	1922	9	15	1933	18
5	1923	10	16	1934	27
6	1924	16	17	1935	20
7	1925	21	18	1936	26
8	1926	21	19	1937	17
9	1927	13	20	1938	20
10	1928	13	21	1939	24
11	1929	16	22	1940	18

Τον Ιούλιο του 1918 με το Β.Δ. της 14/7/1918  τα γυμνάσια της χώρας διαιρέθηκαν σε τέσσερις τάξεις. Πρώτης τάξης ήταν τα Γυμνάσια Αθηνών, Θεσσαλονίκης, Πειραιώς, Πατρών και Κέρκυρας, δεύτερης τάξης  του Βόλου, Κορίνθου, Καλαμάτας, Χαλκίδας, Ιωαννίνων κ.λπ., τρίτης τάξης τα Θηβών, Ναυπλίου, Τρικάλων, Καρδίτσας, Βέροιας, Έδεσσας κ.ο.κ. και τέταρτης τάξης τα Γρεβενών, Άρτας, Πολυγύρου, Καρπενησίου, Άμφισσας, Σιάτιστας, Φλώρινας, Καστοριάς  κ.ά.

Με το Π.Δ. της 6/7/1931 ορίστηκε από της 1^ης Ιανουαρίου 1931 ως μηνιαία εισφορά των μαθητών του Γυμνασίου Γρεβενών υπέρ του Σχολικού Ταμείου για μεν τις δύο κατώτερες τάξεις έξι  δραχμές, για δε τις τέσσερις ανώτερες οκτώ  δραχμές, σύμφωνα με την υπ’ αριθ. 12/2.5.1931 πράξη της οικείας Σχολικής Επιτροπής. Υπουργός Παιδείας την περίοδο αυτήν ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου.

Διδασκαλεία

Μετά τους  Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13 και την απελευθέρωση των Νέων Χωρών δημιουργήθηκε η ανάγκη ίδρυσης στις περιοχές αυτές Διδασκαλείων, για να καλυφθούν οι ελλείψεις σε δασκάλους. Για τις ανάγκες της Δυτικής Μακεδονίας ιδρύθηκε στην Κοζάνη το 1914 τριτάξιο Διδασκαλείο (φοίτηση 3 έτη), το οποίο δεχόταν απόφοιτους της Γ΄ τάξης γυμνασίου. Αργότερα με την έλευση και των προσφύγων της Μικράς Ασίας ιδρύθηκε στην Καστοριά το 1923  μονοτάξιο Διδασκαλείο (φοίτηση ένα έτος) και το Σεπτέμβριο του 1926 στη Φλώρινα και Καστοριά πεντατάξια Διδασκαλεία. Σημειώνεται ότι η Καστοριά και η Φλώρινα αντιμετώπιζαν εκτός από τους πρόσφυγες και το ζήτημα εκπαίδευσης των σλαβόφωνων της περιοχής. Στην Κοζάνη εκτός από το τριτάξιο λειτούργησε από το σχολικό έτος 1929-30 και πεντατάξιο Διδασκαλείο. Το μονοτάξιο διδασκαλείο δεχόταν αποφοίτους εξαταξίου γυμνασίου χωρίς εξετάσεις, ενώ τα πεντατάξια δέχονταν μαθητές αποφοίτους της Α΄ τάξης του γυμνασίου, κατόπιν γραπτών και προφορικών εξετάσεων.   Με το Νόμο 5802/1933 καταργήθηκαν τα Διδασκαλεία και ιδρύθηκαν οι Παιδαγωγικές Ακαδημίες με διετή φοίτηση, όπου γίνονταν δεκτοί με εξετάσεις απόφοιτοι του εξαταξίου γυμνασίου. Το έτος 1933, κατ’ εξαίρεση, για να καλυφθούν τα κενά σε διδακτικό προσωπικό των χωριών του Νομού Κοζάνης, προσλήφθηκαν και αναγνωρίστηκαν ως δάσκαλοι  και μερικοί απόφοιτοι  του εξαταξίου γυμνασίου. Οι περισσότεροι δάσκαλοι της επαρχίας Γρεβενών προέρχονταν από το τριτάξιο Διδασκαλείο Κοζάνης και ελάχιστοι από το μονοτάξιο Καστοριάς. Μετά το 1935 όλοι οι δάσκαλοι ήταν πτυχιούχοι των  Παιδαγωγικών Ακαδημιών, κυρίως της Θεσσαλονίκης.

Εγκαταστάσεις του Γυμνασίου Γρεβενών

Με απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών της 11^ης Οκτωβρίου 1919 είχε συσταθεί στα Γρεβενά μία επιτροπή, για να προβεί σε εράνους εντός της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας, με σκοπό να συγκεντρώσει χρήματα για την ανέγερση διδακτηρίων (δημοτικών σχολείων και γυμνασίου), από τα οποία στερούνταν η πόλη. Την επιτροπή αποτελούσαν ο Μητροπολίτης, ο Υποδιοικητής (έπαρχος), ο Δήμαρχος, ο Επιθεωρητής Δημοτικής Εκπαίδευσης, ο Γυμνασιάρχης, ο Διευθυντής του Δημοτικού Σχολείου και άλλοι ένδεκα ευυπόληπτοι πολίτες της πόλης.

Το εξατάξιο Γυμνάσιο στεγάστηκε στην αρχή εκεί που βρίσκεται σήμερα το Παράρτημα της Σχολής Αστυφυλάκων, σε κτήριο που πριν την απελευθέρωση ήταν τουρκικό στρατιωτικό νοσοκομείο (κάηκε από τους Γερμανούς τον Ιούλιο του 1944).  Όταν το φθινόπωρο του 1924 το κτήριο αυτό παραχωρήθηκε στο νεοσύστατο Εθνικό Οικοτροφείο Αρρένων Γρεβενών, το Γυμνάσιο εγκαταστάθηκε σε νοικιασμένο διώροφο κτήριο, ιδιοκτησίας του γιατρού Αλέξη Παπαλέξη, στη γωνία των οδών Μακεδονομάχων και 13^ης Οκτωβρίου, στη θέση που βρίσκεται σήμερα το φαρμακείο Καραλή και το φωτογραφείο των αδελφών Ράμμου. Μετά την ανέγερση του Διδακτηρίου (σημερινό 1^ο Δημοτικό Σχολείο) το 1931 το Γυμνάσιο μεταφέρθηκε εκεί.

Κρίνεται σκόπιμο να γίνει μια μικρή αναφορά  στο ιστορικό του Διδακτηρίου, διότι ήταν το πρώτο αξιόλογο εκπαιδευτικό ίδρυμα και κόσμημα της πόλης και υπάρχουν συναισθηματικοί δεσμοί με αυτό χιλιάδων ατόμων, τα οποία σε δύσκολες εποχές, κάτω από αντίξοες οικονομικές συνθήκες και ανώμαλες καταστάσεις, πέρασαν από τα θρανία του. Το οικόπεδο στο οποίο κτίστηκε ανήκε στην Αεροπορική Άμυνα και τα έτη 1927 και 1928 έγιναν ενέργειες από  τον πρόεδρο της Κοινότητας Γρεβενών γιατρό Αλέξανδρο Βασιλόπουλο  να παραχωρηθεί ή να αγοραστεί από την Κοινότητα έναντι λογικής τιμής ως το μόνο κατάλληλο για το σκοπό της εκπαίδευσης. Επιστολή για τον ίδιο σκοπό προς την Εκτελεστική Επιτροπή της Εθνικής Αμύνης απέστειλε και ο τότε υπουργός Συγκοινωνίας και καθηγητής της Ιατρικής Σχολής Αντώνιος Χρηστομάνος, ο οποίος ήταν και πρόεδρος της Μακεδονικής Εκπαιδευτικής Εταιρείας. Το οικόπεδο τελικά παραχωρήθηκε και την Κυριακή  24 Ιουνίου 1928 και ώρα 11 π.μ. έγινε η τελετή του θεμελίου λίθου του Διδακτηρίου, χοροστατούντος του μητροπολίτη Γρεβενών Νικολάου. Επακολούθησε μικρή ομιλία του σεβασμιότατου, ως προέδρου της Ενιαίας Διδακτηριακής Επιτροπής, ο οποίος ευχήθηκε όπως ο Μεγαλοδύναμος Θεός φέρει εις αίσιον πέρας το έργο. Μετά μίλησε ο πρόεδρος της Κοινότητας Αλέξανδρος Βασιλόπουλος, εκθέτοντας κυρίως τους μόχθους της Επιτροπής και τα εμπόδια, τα οποία συνάντησε αυτή μέχρις ότου κατορθώσει να φθάσει η  ημέρα θεμελίωσης του  έργου, του οποίου τόση ανάγκη είχε η πόλη των Γρεβενών. Ύστερα από αυτόν μίλησε ο Παπανικολάου, ως πρόεδρος του Φοιτητικού Συλλόγου Γρεβενών, αναφέροντας χωρία από την Ιστορία του Κ. Παπαρρηγοπούλου, στα οποία καταδείκνυε την ανάγκη ιδρύσεως κατάλληλων διδακτηρίων. Το αρχιτεκτονικό σχέδιο του κτηρίου εκπονήθηκε από το αρμόδιο τμήμα του Υπουργείου Παιδείας, το οποίο υπολόγισε  ότι θα στοιχίσει περίπου ένα εκατομμύριο δραχμές. Για το κτίσιμό του χρησιμοποιήθηκαν και αρκετά υλικά από αυτά που κατεδαφίσθηκαν από τους τουρκικούς στρατώνες του Κισλά.

 Στις 27 Σεπτεμβρίου 1931, ημέρα Κυριακή, έγιναν τα εγκαίνια του κτηρίου.  Προηγουμένως είχαν τελεσθεί και τα εγκαίνια του Ι.Ν. της Ευαγγελίστριας (Αγίου Αχιλλίου).  Η ίδρυση Διδακτηρίου στα Γρεβενά θεωρήθηκε γεγονός μεγάλης σημασίας. Στα εγκαίνια παρέστησαν ο μητροπολίτης Νικόλαος, ο τμηματάρχης του Υπουργείου Υγιεινής Λαμπαδάριος, ο διευθυντής Νομαρχίας Κοζάνης Ιωάννης Μακαρόνας, ο μέραρχος της ΙΧ Μεραρχίας Κοζάνης συνταγματάρχης  Γεώργιος Τσολάκογλου, ο γυμνασιάρχης Γρεβενών Κ. Αναγνωστόπουλος μαζί με τους καθηγητές του Γυμνασίου, ο επιθεωρητής των δημοτικών σχολείων Πέτρος Πύρζας, ο πρόεδρος της Κοινότητας Γρεβενών γιατρός Θεόδωρος Σπίρτος με το Κοινοτικό Συμβούλιο, γιατροί, δικηγόροι, πρόεδροι Σωματείων, διευθυντές Τραπεζών και άλλοι επαγγελματίες της πόλης. Μετά τα εγκαίνια το Γυμνάσιο μεταφέρθηκε από το κτήριο Παπαλέξη στο ισόγειο του Διδακτηρίου.

Το 1937-38 με την ίδρυση του οκταταξίου Γυμνασίου, στο οποίο η εισαγωγή γινόταν από όσους είχαν ενδεικτικό της τέταρτης δημοτικού, ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε, οπότε οι της Α΄ τάξεως έκαναν μαθήματα στο ισόγειο του διώροφου κτηρίου ιδιοκτησίας Μπέζα, απέναντι από τη βόρεια πλευρά του Διδακτηρίου.  Κατά τη διάρκεια της ιταλικής Κατοχής (1941-43) στο Διδακτήριο εγκαταστάθηκε ιταλικός λόχος και το Γυμνάσιο μετακόμισε στο διώροφο οίκημα του Αχιλλέα Αναγνώστου, απέναντι από το σημερινό ΟΤΕ. Η είσοδος στον επάνω όροφο γινόταν με εξωτερική σκάλα και τα μαθήματα γίνονταν πρωί  και απόγευμα. Επειδή το οίκημα του Αναγνώστου κρίθηκε ανεπαρκές χρησιμοποιήθηκε συμπληρωματικά και το ευρισκόμενο πίσω από αυτό οίκημα Γκανέλα.  Όταν οι Ιταλοί αποχώρησαν από τα Γρεβενά (Μάρτιο 1943) το Γυμνάσιο μεταφέρθηκε στο φυσικό του χώρο. Με τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών τον Ιούλιο του 1944 μεταξύ των κτηρίων που πυρπολήθηκαν στην πόλη των Γρεβενών ήταν και το Διδακτήριο, του οποίου κάηκε μια αίθουσα και η στέγη.

Στις 24 Μαρτίου 1943 κατελήφθησαν τα Γρεβενά από τους Ελασίτες.  Με την αποχώρηση των Ιταλών από τα Γρεβενά όλες οι υπηρεσίες των ελληνικών κρατικών αρχών, που αντιπροσώπευαν την κατοχική κυβέρνηση, είχαν εγκαταλείψει την πόλη και με τα αρχεία τους μεταφέρθηκαν στην Κοζάνη. Από την παραπάνω ημερομηνία  και  μέχρι την απελευθέρωση από τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής, τον Οκτώβριο του 1944, η περιφέρεια Γρεβενών αποτελούσε επικράτεια του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, το  οποίο δεν έπαιρνε εντολές από την κατοχική κυβέρνηση των Αθηνών και είχε ιδρύσει το δικό του κράτος με την κυβέρνηση του βουνού, την αποκαλούμενη Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ) από το Μάρτιο του 1944. Αλλά και μετά την απελευθέρωση, το ΕΑΜ, του οποίου τα βασικά στελέχη ανήκαν στο ΚΚΕ, έχοντας το δικό του κομματικό στρατό και αισθανόμενο αρκετά ισχυρό, δεν παρέδωσε την εξουσία  στη νόμιμη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου και συνέχισε να ελέγχει την επαρχία Γρεβενών μέχρι τη συμφωνία της Βάρκιζας (12 Φεβρουαρίου 1945). Η συμφωνία αυτή προέκυψε μετά την ήττα που υπέστη ο  ΕΛΑΣ στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1944 ύστερα από αιματηρές εμφύλιες συγκρούσεις επί ένα μήνα, που σκοπό είχαν  να καταλάβει την εξουσία. Την περίοδο αυτή διορισμένος από το ΕΑΜ δήμαρχος  Γρεβενών ήταν ο Ιωάννης Φώλιας, ο οποίος παρέδωσε τα καθήκοντά του στην επίσημη ελληνική κυβέρνηση το Μάρτιο του 1945. Το Γυμνάσιο Γρεβενών λειτουργούσε κανονικά καθ’ όλη τη διάρκεια της Κατοχής και της Εαμοκρατίας. Τα ενδεικτικά και τα απολυτήρια του Γυμνασίου τη χρονική αυτή περίοδο δεν έφεραν την ένδειξη του ΕΑΜ ή της ΠΕΕΑ αλλά εκδίδονταν «εν ονόματι της Ελληνικής Πολιτείας» και έφεραν τη σφραγίδα της κατοχικής κυβέρνησης των Αθηνών, από την οποία πληρώνονταν και οι μισθοί των καθηγητών. Θα πρέπει να επισημανθεί το γεγονός ότι στο χρονικό αυτό διάστημα η κατοχική κυβέρνηση Κ. Λογοθετόπουλου ήταν εκείνη η οποία με το Διάταγμα της 20/3/1944 (ΦΕΚ Α 75/6.4.1944) αναγνώρισε την Κοινότητα των Γρεβενών σε Δήμο.

Από το σχολικό έτος 1937-1938 και συνέχεια κατά τη διάρκεια της Κατοχής και επί ένα περίπου χρόνο την περίοδο της Εαμοκρατίας το Γυμνάσιο Γρεβενών είχε γυμνασιάρχη τον Σπύρο Καλαμπόκα, ο οποίος  το Φεβρουάριο του 1944  κατηγορήθηκε ως «Δεξιός» και φυλακίστηκε από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ στον Πεντάλοφο, οπότε γυμνασιάρχης ανέλαβε ο καθηγητής Βασίλειος Ζωγράφος, ο οποίος παρέμεινε στη θέση αυτή μέχρι τον Ιανουάριο του 1946.

Μετά το 1945 αποκαταστάθηκαν σταδιακά οι ζημιές στο Διδακτήριο και στον πρώτο όροφο εγκαταστάθηκε το Γυμνάσιο με ξεχωριστή είσοδο από τη βόρεια πλευρά, ενώ το ισόγειο  με την κύρια είσοδο παραχωρήθηκε στο 1^ο Δημοτικό Σχολείο. Τον Ιούλιο του 1946 ο μητροπολίτης Γρεβενών Θεόκλητος, ένας από τους πιο ικανούς και άξιους ιεράρχες που πέρασαν από τη Μητρόπολη Γρεβενών, στην με αριθ. Πρωτ. 476/22.7.46 εμπιστευτική αναφορά της Ι.Μ. Γρεβενών προς το Υπουργείο Εξωτερικών, αναφέρει τα διάφορα προβλήματα της επαρχίας του με κύριο ζήτημα τη ρουμανική προπαγάνδα. Ένα από τα θέματα που έθιγε ήταν και ο κίνδυνος επαναλειτουργίας του Ρουμανικού Γυμνασίου και του Οικοτροφείου. Συγκρίνοντας το Γυμνάσιο Γρεβενών  με το αντίστοιχο Ρουμανικό του παρελθόντος εκτιμούσε ότι το πρώτο ήταν υποβαθμισμένο, διότι, πέραν του ότι οι καθηγητές ήταν λιγότεροι των προβλεπόμενων, μερικοί από αυτούς που δίδασκαν ήταν εκπαιδευτικοί δεύτερης κατηγορίας, διότι  είχαν κριθεί ακατάλληλοι και στάσιμοι από το εκπαιδευτικό Συμβούλιο Μέσης Εκπαίδευσης. Αποτέλεσμα τούτου  ήταν οι ακραιφνείς βλαχόφωνοι Έλληνες να επηρεάζονται και να στέλνουν τα τέκνα τους στο Ρουμανικό, όχι τόσο από τα οικονομικά κίνητρα που τους παρείχε η προπαγάνδα, όσο από το γεγονός ότι έβλεπαν τη λειτουργία του Ρουμανικού Γυμνασίου υποδειγματική, αφού το προσωπικό του όχι μόνο ήταν τριπλάσιο του προβλεπόμενου, αλλά και επαγγελματικά άριστα  καταρτισμένο, σε σχέση με αυτό του Γυμνασίου Γρεβενών.

Κατά τη δεκαετία του 1950 λόγω της αυξημένης εισαγωγής μαθητών στο γυμνάσιο, ο χώρος των αιθουσών διδασκαλίας δεν επαρκούσε, οπότε έγιναν οι απαραίτητες ενέργειες από τους αρμόδιους φορείς της πόλης, προκειμένου να γίνουν καινούργιες εγκαταστάσεις για την απρόσκοπτη λειτουργία του. Ως κατάλληλος χώρος επελέγη η έκταση απέναντι  από το παρεκκλήσι του Αγίου Αχιλλίου, την οποία παραχώρησε δωρεάν ο Δήμος Γρεβενών.  Έτσι, την Κυριακή 17 Νοεμβρίου 1957 και ώρα 11:00 π.μ. παρουσία όλων των αρχών της πόλης και πλήθος κόσμου έλαβε χώρα η τελετή της θεμελίωσης του κτηρίου του νέου  Γυμνασίου Γρεβενών (σημερινό 1^ο Γυμνάσιο). Μετά τον αγιασμό, ο οποίος τελέστηκε χοροστατούντος του μητροπολίτη Γρεβενών Φιλίππου τέθηκε από τον έπαρχο Γρεβενών Ανδρέα Νέγρη ο θεμέλιος λίθος, και έπειτα μίλησε ο μητροπολίτης, εξαίροντας το συντελούμενο έργο και  εκθέτοντας το ιστορικό της συγκροτήσεως της Ερανικής Επιτροπής και τις γενόμενες ενέργειες, καθώς και τις δυσχέρειες που παρουσιάστηκαν μέχρις ότου εγκριθεί το έργο. Στη συνέχεια μίλησε ο έπαρχος, ύστερα από αυτόν ο πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας του Γυμνασίου δικηγόρος Κώστας Στεργιάδης και τελευταίος ο γυμνασιάρχης Ευστάθιος (Στάθης) Αναγνωστόπουλος. Την τελετή τίμησαν με την παρουσία τους ο βουλευτής Κοζάνης Θωμάς Μπάρμπας (καταγωγή από τις Κυδωνιές Γρεβενών), οι δικαστικές αρχές, ο διοικητής του Α΄ Σώματος Στρατού Κοζάνης στρατηγός Ταβουλάρης, ο διοικητής της XV Μεραρχίας Καστοριάς, ο διοικητής του 28 Συντάγματος Πεζικού (έδρα Γρεβενά) με αντιπροσωπεία αξιωματικών και άλλοι.

Στις αρχές του 1961 το Γυμνάσιο μεταφέρθηκε στις καινούργιες εγκαταστάσεις, απέναντι από το παρεκκλήσι του Αγίου Αχιλλίου.

Το Ρουμανικό Γυμνάσιο

Στην πόλη των Γρεβενών από το σχολικό έτος 1924-25 λειτούργησε για πρώτη φορά  πεντατάξιο ρουμανικό γυμνάσιο μεικτό (αρρένων και θηλέων), στη συνοικία «Σελιό». Η λειτουργία του ήταν νόμιμη και στηριζόταν σε ταυτόσημες επιστολές που είχαν ανταλλάξει οι πρωθυπουργοί της Ελλάδας και της Ρουμανίας Ελευθέριος Βενιζέλος και Τάκε Μαγιορέσκο, οι οποίες προσαρτήθηκαν στη Συνθήκη του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913). Οι επιστολές αυτές  αναγνώριζαν αυτονομία σε θέματα παιδείας και θρησκείας των Κουτσόβλαχων και τη δυνατότητα επιχορηγίας αυτών από τη ρουμανική κυβέρνηση υπό την επίβλεψη της αντίστοιχης ελληνικής. Η επιστολή του Βενιζέλου έλεγε: «Η Ελλάς συγκατίθεται να παράσχη αυτονομίαν εις τας των Κουτσοβλάχων σχολάς και εκκλησίας τας ευρισκομένας εν ταις μελλούσαις ελληνικαίς κτήσεσι και να επιτρέψη την σύστασιν επισκοπής δια τους Κουτσοβλάχους τούτους, της ρουμανικής κυβερνήσεως δυναμένης να επιχορηγή υπό την επίβλεψιν της ελληνικής κυβερνήσεως τα ειρημένα ενεστώτα ή μέλλοντα θρησκευτικά και εθνικά ιδρύματα».

[φωτ. από το λεύκωμα του Ευαγ. Νικόπουλου]

Το Γυμνάσιο αυτό στην αρχή εγκαταστάθηκε σε διώροφο οίκημα του Αποστόλου Νασίκα (στη γωνία αμέσως μετά την κεντρική γέφυρα και επί της οδού 13^ης  Οκτωβρίου, δυτικά από το πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου). Οι μαθητές του, οι οποίοι κατάγονταν από βλαχόφωνες περιοχές της Μακεδονίας και Ηπείρου,  φιλοξενούνταν σε Οικοτροφείο, το  οποίο τους παρείχε δωρεάν τροφή και στέγη. Το κτήριο του Οικοτροφείου  ήταν διώροφο, ιδιοκτησίας Μάμαλη και  βρισκόταν σε απόσταση 100 περίπου μέτρων δυτικότερα του οικήματος Νασίκα, δίπλα στο ποτάμι. Τα λειτουργικά έξοδα του Ρουμανικού Γυμνασίου, το διορισμό και τη μισθοδοσία των καθηγητών τα είχε αναλάβει η ρουμανική κυβέρνηση. Το 1930 το Ρουμανικό Γυμνάσιο αριθμούσε 157 μαθητές (130 αγόρια και 27 κορίτσια) και 9 καθηγητές. Το σχολικό έτος 1939 – 1940 φοιτούσαν 177 μαθητές και μαθήτριες. Οι μαθήτριες φορούσαν άσπρους μπερέδες και οι μαθητές καπέλα. Μετά την εγκατάλειψη του οικήματος Παπαλέξη το 1931 από το ελληνικό γυμνάσιο εγκαταστάθηκε εκεί το αντίστοιχο ρουμανικό, το οποίο λειτούργησε στο χώρο αυτό μέχρι το Φεβρουάριο του 1943 και στη συνέχεια μετοίκισε στη Θεσσαλονίκη,  λόγω κατάληψης της ιταλοκρατούμενης περιοχής Γρεβενών από τον ΕΛΑΣ. Στη Θεσσαλονίκη λειτούργησε μέχρι και το σχολικό έτος 1944-45.

Ενδεικτικά, αναφέρω μερικά ονόματα καθηγητών του Ρουμανικού Γυμνασίου: Αράιας Ζήκος και ο γιος του Αράιας Σωτήρης από τη Σαμαρίνα, Δημήτριος Βαρδούλης και Μιχαήλ Τεγογιάννης από το Περιβόλι, Απόστολος και Στέργιος Πάπας από την Αβδέλλα, Μενέλαος και Νικόλαος Μητσιομπούνας από τη Σαμαρίνα και Ευθύμιος Κρεμιώτης από τη Φούρκα Κόνιτσας. Από αυτούς οι Μενέλαος Μητσιομπούνας, Ευθύμιος Κρεμιώτης και Απόστολος Πάπας ήταν απόφοιτοι του Γυμνασίου Γρεβενών και δίδασκαν οι μεν δύο πρώτοι την ελληνική γλώσσα ο δε τρίτος την ελληνική φιλολογία. Ο Νικόλαος Μητσιομπούνας ήταν γιατρός και δίδασκε θέματα υγιεινής, ενώ εργαζόταν και στο Κρατικό Νοσοκομείο Γρεβενών. Από ξένες γλώσσες διδάσκονταν Ρουμανικά και Γαλλικά. Τα απολυτήρια του Ρουμανικού Γυμνασίου (Λυκείου) εκδίδονταν στη Ρουμανική γλώσσα, ενώ η σφραγίδα έφερε ρουμανικά και ελληνικά γράμματα και είχε την παρακάτω μορφή:

To σχολικό έτος 1939- 1940 στο ρουμανικό Γυμνάσιο Γρεβενών φοιτούσαν 177 μαθητές (αγόρια και κορίτσια), της Θεσσαλονίκης 232 και των Ιωαννίνων 61 μαθητές. Συνολικά στις πόλεις αυτές, έναντι των 10.303 μαθητών που φοιτούσαν στα ελληνικά σχολεία μέσης εκπαίδευσης υπήρχαν στα αντίστοιχα ρουμανικά 470 μαθητές, ήτοι ποσοστό 4,56%. Οι απόφοιτοι στέλνονταν, εάν ήθελαν,  να σπουδάσουν δωρεάν στα ανώτερα εκπαιδευτήρια της Ρουμανίας.

Αθλητισμός

Πέραν από τις προβλεπόμενες από το πρόγραμμα του Γυμνασίου ασκήσεις γυμναστικής και αθλοπαιδιές κάθε χρόνο διεξάγονταν γυμναστικές επιδείξεις αρρένων και θηλέων, καθώς και αγώνες μεταξύ ομάδων των μαθητών σε διάφορα αθλήματα. Μια εκδήλωση αγώνων της δεκαετίας του 1920, η οποία μας δείχνει και τα αθλήματα του στίβου στα οποία διαγωνίζονταν, έλαβε χώρα  στις 24 Μαΐου 1928 και αναδείχθηκαν νικητές οι παρακάτω μαθητές:

Δρόμος 100 μ. α΄ ομάδας: Αθ. Σπανός, Χρ. Γάγαλης.

Δρόμος 400 μ. α΄ ομάδας: Αθ. Σπανός, Ηλ. Γεωργιτσιώτης.

Δρόμος 400 μ. β΄ ομάδας: Χρ. Κοντοκώστας, Αθ. Γιαννούσης.

Άλμα απλούν: Αθ. Σπανός με 5,11 μ. και Ελευθ. Αναγνώστου με 4,90 μ.

Δρόμος 100 μ. β΄ ομάδας: Φίλ. Τσιούβαλης, Δημ. Αναδολής.

Άλμα τριπλούν μετά φοράς: Αθ. Σπανός 11,25 μ., Ελευθ. Αναγνώστου 10,82 μ.

Δρόμος 100 μ. γ΄ ομάδας: Ελευθ. Αναγνώστου, Απόστολος Παπαρίζος.

Άλμα εις ύψος μετά φοράς: 1,45 μ. Φίλ. Τσιούβαλης, 1,38 Ελευθ. Αναγνώστου

Δρόμος 100 μ. δ΄ ομάδας: Αθ. Γιαννούσης, Παρ. Κώτσιος.

Σφαιροβολία: Δημ Ψάρρας, Φίλ. Τσιούβαλης.

Δρόμος 65 μ. παίδων: Αθ. Ράχος, Ηλίας Γ. Ηλία.

Λιθοβολία: Αθ. Σπανός, Μιχαλόπουλος.

Πάλη ελευθέρα: Χρ. Στάμος.

Δισκοβολία ελευθέρα: Αχ. Μιχαλόπουλος 31,60 μ., Αθ. Σπανός 30 μ.

Ακοντισμός: Χρ. Κοντοκώστας 28,25, Δημ. Παπαϊωάννου 28,03 μ.

Δισκοβολία Ελληνική: Αχ. Μιχαλόπουλος, Αθ. Σπανός.

Τελικός δρόμος 100 μέτρων: Αθ. Σπανός, Φίλ. Τσιούβαλης.

Έπαθλα για τους νικητές προσέφεραν οι Τράπεζες Αθηνών και Εθνική, η Κοινότητα Γρεβενών, η Μητρόπολη, ο Δικηγορικός Σύλλογος, ο Εμπορικός Σύλλογος, ο Αθλητικός σύλλογος, οι καθηγητές Χρ. Ενισλείδης και Αλ. Κοτσάνης (γυμναστής) και ο έμπορος Αθ. Κατσάνος.

Α΄ Πανεπαρχιακοί αθλητικοί αγώνες της Επαρχίας Γρεβενών

Στις 17 Ιουνίου 1928, ημέρα Κυριακή, και ώρα 5^η μ.μ. οργανώθηκαν από τον αθλητικό σύλλογο Γρεβενών «Αετός» οι πρώτοι Πανεπαρχιακοί αγώνες της Επαρχίας Γρεβενών στους  οποίους είχαν κοινή συμμετοχή το Εθνικό  Οικοτροφείο Αρρένων και το Γυμνάσιο.  Έγινε παρέλαση προ των επισήμων και πλήθος κόσμου υπό την επίβλεψη του αλυτάρχη των αγώνων καθηγητή Χρήστου Ενισλείδη, επειδή ο γυμναστής Αλ. Κοτσάνης ήταν ασθενής. Προπορευόταν  η Φιλαρμονική του Οικοτροφείου και ακολουθούσαν κατά σειρά: η ομάδα των ευζωνοπροσκόπων με τη σημαία της, η χρυσοΰφαντη σημαία του Γυμνασίου με το σημαιοφόρο της Ηλία Λαδιά, οι μαθήτριες του Γυμνασίου με εθνικές ενδυμασίες, οι μαθητές του Γυμνασίου κατανεμημένοι σε τρεις διμοιρίες και τέλος τα παιδιά του Οικοτροφείου σε δύο διμοιρίες.  Ο κόσμος ήταν ενθουσιασμένος  και ξεσπούσε σε θερμά  χειροκροτήματα. Μετά το πέρας της παρέλασης μίλησε ο πρόεδρος της Κοινότητας γιατρός Αλ. Βασιλόπουλος και στη συνέχεια δόθηκε ο λόγος στον έπαρχο Γρεβενών Β. Φωτιάδη, ο οποίος κήρυξε την έναρξη των Α΄ Πανεπαρχιακών Αγώνων της επαρχίας Γρεβενών. Στους αγώνες αυτούς είχαν συμμετοχή και Γρεβενιώτες φοιτητές ως αθλητές. Δεν θα ασχοληθούμε περισσότερο με την αθλητική αυτή εκδήλωση, γιατί σκοπός μας δεν είναι να αναφέρουμε τις λεπτομέρειες κάθε αγωνίσματος, αλλά να τονίσουμε ότι το Γυμνάσιο είχε συμμετοχή και σε άλλες σοβαρές δραστηριότητες της πόλης.

Επίσης αξιόλογη ήταν η συμμετοχή των μαθητών του Γυμνασίου στη Φιλαρμονική Εταιρεία Γρεβενών «Ορφεύς», η οποία ιδρύθηκε   το Φεβρουάριο του 1925. Στη φιλαρμονική συμμετείχαν μαθητές του Οικοτροφείου, των Δημοτικών Σχολείων και του Γυμνασίου και δίδασκαν μουσική κατά περιόδους από το 1925 έως το 1940 οι  Κερκυραίοι δάσκαλοι μουσικής του Οικοτροφείου Αθανάσιος Λεώνης, Αλ. Δενάρδος, Αλέξανδρος Μποτετζάγιας, οι καθηγητές μουσικής του Γυμνασίου Αντώνιος Τσαγκαράκος (1936-37) και Υφαντίδης (1938) και το 1931 ο Χρ. Τσέκος, απόφοιτος του Κρατικού Ωδείου Θεσσαλονίκης. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής η φιλαρμονική σταμάτησε κάθε δραστηριότητα, ενώ τα μουσικά όργανα κατασχέθηκαν από τους Ιταλούς.

Μαθητές του Γυμνασίου που συνελήφθησαν για κομμουνιστική δράση

Τη δεκαετία 1930-1940 ίσχυε ο Νόμος 4229/1929 της κυβέρνησης του  Ελ. Βενιζέλου, που για συντομία ονομάστηκε «Ιδιώνυμο», ο οποίος επεδίωκε την καταπολέμηση της κομμουνιστικής δράσης με φυλακίσεις, εκτοπισμούς κ.λπ. Ο Νόμος αυτός ενισχύθηκε και με άλλες διατάξεις από τη στιγμή που ανέλαβε την εξουσία ο Ιωάννης Μεταξάς το 1936.

Από το Γυμνάσιο Γρεβενών είχε αποφοιτήσει το 1925 ο Κώστας Ι. Μπίρκας, κάτοικος Γρεβενών καταγόμενος από την Αβδέλλα, ο οποίος στη συνέχεια αποφοίτησε από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών. Ασχολήθηκε με τη δημοσιογραφία και προπολεμικά εργάστηκε ως ανταποκριτής διαφόρων εφημερίδων της Θεσσαλονίκης και των Αθηνών. Φοιτητής ακόμη στα 1927 ήταν γραμματέας του συλλόγου «Ένωση Δημοκρατικής Νεολαίας». Το 1931 έγινε μέλος του ΚΚΕ και ήταν ο πρώτος γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής Γρεβενών. Εγκαταστάθηκε  στα Γρεβενά και το 1931 εργαζόταν ως αρχισυντάκτης στην εβδομαδιαία τοπική εφημερίδα «Αγροτικός Αγών», με διευθυντή και ιδιοκτήτη το δικηγόρο Θάνο Φείδα από το Ζιάκα, πολιτευτή του Αγροτικού Κόμματος. Το πρώτο φύλλο της εφημερίδας κυκλοφόρησε την Κυριακή 18 Ιανουαρίου 1931. Η εφημερίδα αυτή έκλεισε μετά ένα χρόνο για οικονομικούς λόγους.

Το 1932 ο Κ. Μπίρκας ανέπτυξε ενεργό δράση στον παράνομο μηχανισμό του Κόμματος. Η κομματική οργάνωση προσπάθησε να διεισδύσει και στη νεολαία, με ιδιαίτερη έμφαση στους μαθητές του Γυμνασίου Γρεβενών, με σκοπό να τους εντάξει στην ΟΚΝΕ (Οργάνωση Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Κατόρθωσε το 1935 να δημιουργήσει το πρώτο «καθοδηγητικό αχτίφ» από τους μαθητές Ζήση Φαρσιρώτο, Γεώργιο (Γούλη) Καρτσιούνη, Νίκο Σάρρο, Ζ. Γιάτσιο, Ζ. Στυλιανό, σερβιτόρο Γεώργιο Κοντοκώτσιο,  το μαθητευόμενο ράφτη Κώστα Χαρ. Μωϋσιάδη κ. ά.  Γραμματέας της Αχτιδικής της  Κομμουνιστικής Νεολαίας διορίστηκε ο Γεώργιος Κοντοκώτσιος και υπεύθυνος της Κομμουνιστικής Νεολαίας του Γυμνασίου ο Ζήσης Φαρσιρώτος. Αργότερα προστέθηκαν στους μαθητές του Γυμνασίου και άλλοι, όπως ο Αθανάσιος Γιαννούσης,  ο Χρήστος Βλέτσας, ο Χρήστος Αναγνώστου, ο Κώστας Βέρρος και ο Αλέξης Παπαλέξης.

Όταν τα μέλη της νεολαίας  προσπάθησαν να μοιράσουν κάποιες προκηρύξεις με αντικυβερνητικά συνθήματα, οι αρχές ασφαλείας τους εντόπισαν και συνέλαβαν τον Γεώργιο Κοντοκώτσιο, τον Ζήση Φαρσιρώτο και τον Δημήτριο Φαρσιρώτο και άρχισαν να καταζητούν και το γραμματέα της Αχτίδας Κώστα Μπίρκα, ο οποίος όμως απομακρύνθηκε έγκαιρα από την πόλη και κατέφυγε στην έδρα της Περιφερειακής Επιτροπής του ΚΚΕ, στη Νάουσα. Εκεί πήρε την εντολή να συνεχίσει την παράνομη δράση του, εκτελώντας τα καθήκοντα του ινστρούχτορα (καθοδηγητή-οργανωτή) στην περιφέρεια Φλώρινας.

Στο σπίτι του μαθητή της Ε΄ τάξεως του Γυμνασίου Χρήστου Βλέτσα, από το Κοσμάτι, η αστυνομία ανακάλυψε τον Απρίλιο του 1935 πολλά κομμουνιστικά βιβλία και έντυπα και τον συνέλαβε. Η σύλληψη έγινε γιατί ίσχυε το «Ιδιώνυμο» του Βενιζέλου και ο Νόμος περί Τύπου. Ο Σύλλογος των καθηγητών συνήλθε στις 15 Απριλίου 1935, για να αποφασίσει σχετικά με το μαθητή και, λαμβάνοντας υπόψη όλα τα υπάρχοντα στοιχεία, διαπίστωσε ότι ο Χρήστος Βλέτσας είχε καταστεί ενσυνείδητος κομμουνιστής και επρόκειτο να διαδώσει το μικρόβιο του κομμουνισμού εντός του Γυμνασίου. Έχοντας δε υπόψη ο Σύλλογος τη θέση που βρισκόταν το Γυμνάσιο, περιστοιχιζόμενο υπό της ρουμανικής προπαγάνδας, η οποία προσπαθούσε να καταστήσει ρευστή την εθνική συνείδηση των νέων της επαρχίας Γρεβενών, αποφάσισε ομόφωνα να επιβληθεί στον εν λόγω μαθητή η ποινή της «διαρκούς αποβολής εκ πάντων των γυμνασίων της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας».

Παρόμοιες υποθέσεις αποβολής από το Γυμνάσιο έγιναν και σε μερικούς άλλους μαθητές τα έτη 1937 και 1938, οι οποίοι συνελήφθησαν για δεύτερη φορά να παρανομούν υπέρ του κομμουνισμού, ενώ την πρώτη φορά ο Σύλλογος των καθηγητών τους έκανε απλώς συστάσεις και επέδειξε επιείκεια. Οι μαθητές της κατηγορίας αυτής που τιμωρήθηκαν με αποβολή ήταν  οι Παπαλεξίου Αλέκος του Ανδρέα, Πούλιος Κωνσταντίνος του Νικολάου, Πεστρίδης Παναγιώτης του Αβραάμ, Δούκας Δημήτριος του Γεωργίου, Σιόβας Νικόλαος του Αχιλλέα, Τζημόπουλος Χρήστος του Νικολάου, Στύλος Απόστολος του Ιωάννου και Γκατζήμας Ευθύμιος του Κωνσταντίνου. Μερικοί από αυτούς κατά τη διάρκεια της Κατοχής εντάχθηκαν  στον ΕΛΑΣ, όπως ο Παπαλεξίου, ο οποίος ανέλαβε καπετάνιος του Τάγματος Υψηλάντη  (Αλέκου Ρόσιου), με το ψευδώνυμο «Ζαρκοδήμος», ενώ ο Γκατζήμας και ο Πούλιος, καταγόμενοι αμφότεροι από το Τρίκωμο, προβιβάστηκαν ο μεν πρώτος σε ανθυπολοχαγό του ΕΛΑΣ, ο δε δεύτερος σε υπολοχαγό της ιεραρχίας των καπεταναίων με το ψευδώνυμο «Λαχτάρας». Τους δύο τελευταίους  στρατολόγησε και πήρε μαζί του ο Άρης Βελουχιώτης (μετά τη ρήξη με το ΚΚΕ), καθώς περνούσε από το χωριό τους στις 7 Απριλίου 1945  με προορισμό την Αλβανία.

Διορισμός ως γυμνασιαρχών και καθηγητών άλλων ειδικοτήτων πλην φιλολόγων και διδασκόμενα στο γυμνάσιο μαθήματα

Με τον Α.Ν. 1849/1939 και αργότερα με το Ν. 1468/1944 ρυθμίστηκε το θέμα της διεύθυνσης των γυμνασίων. Μέχρι τότε διορίζονταν, ως γυμνασιάρχες, μόνο φιλόλογοι καθηγητές. Με τους παραπάνω Νόμους επιτράπηκε να διορίζονται ως διευθυντές γυμνασίων, όπου υπήρχε μαζί κλασσικό και πρακτικό τμήμα, όπως στο γυμνάσιο Γρεβενών, εκτός των πτυχιούχων της Φιλοσοφικής Σχολής και καθηγητές των άλλων ειδικοτήτων, ήτοι Φυσικών, Μαθηματικών και Θεολογίας  και με τη διάταξη αυτή εξαλείφθηκε μια αδικία που υπήρχε επί χρόνια γι’ αυτούς. Τα μαθήματα που προβλέπονταν να διδάσκονται στο εξατάξιο γυμνάσιο, σύμφωνα με το άρθρο 6 του ανωτέρω Α.Ν. ήταν: Θρησκευτικά, Αρχαία Ελληνικά, Νέα Ελληνικά, Λατινικά, Γαλλική Γλώσσα, Φιλοσοφικά (στοιχειώδης Ψυχολογία και Λογική), Μαθηματικά και Κοσμογραφία, Φυσική και Χημεία, Φυσική Ιστορία, Γεωγραφία, Αγωγή του Πολίτου, Μουσική, Χειροτεχνία, Ιχνογραφία και Καλλιγραφία, Υγιεινή  και Γυμναστική. Τα ίδια μαθήματα διδάσκονταν και την προηγούμενη δεκαετία, εκτός από την Αγωγή του Πολίτου, ενώ το μάθημα των Λατινικών ήταν προαιρετικό.

με τους καθηγητές τους  το σχολικό έτος 1936-1937

Οκτατάξιο Γυμνάσιο

Με τον Α. Ν.770/1937 της κυβέρνησης Μεταξά ιδρύθηκε οκτατάξιο (φοίτηση οκτώ έτη) γυμνάσιο χωρισμένο σε δύο κύκλους, ένα 5/τάξιο κατώτερο και ένα 3/τάξιο ανώτερο. Στην Α΄ τάξη του 5/τάξιου κύκλου εγγράφονταν μαθητές που είχαν τελειώσει την τετάρτη τάξη του δημοτικού σχολείου.

Δύο χρόνια αργότερα με το Ν. 1849/1939 άλλαξε το σχήμα (4 δημοτικό + 5 κατώτερο + 3 ανώτερο) και η οκταετής εκπαίδευση χωρίστηκε σε ένα 6/τάξιο κύκλο, το Γυμνάσιο, και σε ένα 2/τάξιο, το Λύκειο. Το εξατάξιο γυμνάσιο ονομάστηκε και γυμνάσιο Νέου Τύπου. Για παράδειγμα, ο μαθητής της Ε΄ τάξης του Γυμνασίου Θώμας Γεώργιος, όταν διαγωνιζόταν σε κάποιο μάθημα στο πάνω μέρος της κόλλας έγραφε: «Θώμας Γεώργιος της Ε΄ Τάξεως Γυμνασίου Γρεβενών Νέου Τύπου». Στην πράξη το 2ετές Λύκειο ουδέποτε λειτούργησε, με αποτέλεσμα με το Νόμο 1468/1944 της κατοχικής κυβέρνησης Ι. Ράλλη οι προβλεπόμενες δύο τάξεις του Λυκείου να προστεθούν σαν κανονικές τάξεις στο εξατάξιο Γυμνάσιο και να μετατραπεί αυτό σε οκτατάξιο. Προστέθηκαν δηλαδή  στο εξατάξιο δύο ακόμη τάξεις η εβδόμη και η ογδόη. Στην Α΄ τάξη του οκταταξίου γυμνασίου μπορούσαν να εισαχθούν με εισιτήριες εξετάσεις μαθητές που είχαν ενδεικτικό της Δ΄ δημοτικού. Αυτό όμως είχε το μειονέκτημα να φοιτούν μαζί μαθητές ηλικίας 10-12 ετών με άλλους, διανύοντας την προεφηβική (12-15 ετών) και την εφηβική ηλικία (15-18) ετών, οι οποίοι, καθώς είχαν διαφορετική ψυχολογία, χρειάζονταν διαφορετική μέθοδο αγωγής και γενικής διαπαιδαγώγησης. Για το λόγο αυτό η 8ετής φοίτηση δεν κράτησε επί μακρόν και μεταπολεμικά καταργήθηκε και έγινε 6ετής με τη διαφορά ότι στις εισιτήριες εξετάσεις θα λάμβαναν μέρος όσοι είχαν τελειώσει το εξατάξιο δημοτικό σχολείο. Οι επιτυχόντες ονομάζονταν μαθητές της Γ΄ τάξης του οκταταξίου γυμνασίου, διότι οι  Α΄ και Β΄ τάξεις ήταν ανύπαρκτες. Η ονομασία «Οκτατάξιο Γυμνάσιο» παρέμεινε και στα επίσημα έγγραφα του Γυμνασίου για πολλά χρόνια και οι τάξεις του ονομάζονταν Γ΄, Δ΄, Ε΄, ΣΤ΄, Ζ΄, και Η΄. Το Σεπτέμβριο του 1959 με το  άρθρο 27 του Ν.Δ. 3971 το γυμνάσιο  έπαψε πλέον να ονομάζεται οκτατάξιο και μετονομάστηκε εξατάξιο, αριθμούμενες οι τάξεις από Α΄ έως ΣΤ΄.

Υπαίθριο θέατρο Γρεβενών

Το 1957 τοποθετήθηκε γυμνασιάρχης στο οκτατάξιο Γυμνάσιο Γρεβενών (στην πραγματικότητα εξατάξιο) ο μαθηματικός Ευστάθιος (Στάθης) Αναγνωστόπουλος, καταγόμενος από το Βαλτεσινίκο Γορτυνίας του Νομού Αρκαδίας. Ευαίσθητος σε καλλιτεχνικά θέματα ρώτησε τους καθηγητές αν στις διάφορες θεατρικές εκδηλώσεις του γυμνασίου περιλαμβάνονται  και αρχαίες τραγωδίες. Η απάντηση ήταν αρνητική με την αιτιολογία ότι δεν υπάρχει ο κατάλληλος εξωτερικός χώρος για να πραγματοποιηθούν. Τότε ο γυμνασιάρχης τους παρότρυνε να βρουν ένα μέρος κοντά στην πόλη, το οποίο να μπορεί να διαμορφωθεί σε αμφιθέατρο, με κερκίδες όμοιες με αυτές των αρχαίων θεάτρων. Το έργο της εξεύρεσης του χώρου, σύμφωνα με μια επιστολή του τότε φιλολόγου καθηγητή Ιωάννη Μπόζιου, το ανέλαβε  ο ίδιος μαζί με το φίλο του θεολόγο Ιωάννη Παπαδημητρίου. Την επιστολή αυτή δημοσίευσε η Ευαγγελία Μπόγκια στην εφημερίδα «Χρονικά της Δυτικής Μακεδονίας» στις 17 Δεκεμβρίου 2010, σε μια αξιέπαινη προσπάθειά της να μας ενημερώσει για τις μαθητικές παραστάσεις Αρχαίου Θεάτρου του Γυμνασίου Γρεβενών. Έτσι, λοιπόν, οι καθηγητές Μπόζιος και Παπαδημητρίου, με το μοτοσακό του αδελφού του πρώτου, περιέτρεχαν τις διάφορες περιοχές γύρω από την πόλη για εξεύρεση του κατάλληλου χώρου και τελικά κατέληξαν  στη θέση «Καστράκι» στην τοποθεσία «Ξηρολάκκια». Ο γυμνασιάρχης ενέκρινε το χώρο και, για να τον διαμορφώσει κατάλληλα σε αμφιθέατρο, ζήτησε από τους μαθητές να φέρουν μαζί τους πτυοσκάπανα κάθε φορά που το Γυμνάσιο πήγαινε εκεί περίπατο. Έτσι σχηματίστηκαν οι πρώτες χωμάτινες κερκίδες και στις 29 Ιουνίου 1958 το Γυμνάσιο ανέβασε εκεί την πρώτη τραγωδία «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» και στις 28 Ιουνίου 1959 τη δεύτερη «Οιδίπους Τύραννος». Τα επόμενα χρόνια το Γυμνάσιο  ανέβασε και άλλες τραγωδίες. Εν τω μεταξύ την ευθύνη αξιοποίησης του χώρου την ανέλαβε ο Δήμος και με την πάροδο του χρόνου ο χώρος απέκτησε την κατάλληλη υποδομή ώστε να έχει τη δυνατότητα  να φιλοξενεί τα καλοκαίρια εκτός από θεατρικές παραστάσεις και άλλες καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. 

  

Διαχωρισμός του εξαετούς γυμνασίου σε τριετές Γυμνάσιο και τριετές Λύκειο

Με το Ν.Δ. 4379/1964 «Περί Οργανώσεως και Διοικήσεως της Γενικής Εκπαιδεύσεως» χωρίστηκε η Μέση Εκπαίδευση σε δύο τριετείς αυτοτελείς κύκλους το Γυμνάσιο και το Λύκειο. Εισήχθη η δημοτική γλώσσα στη Μέση Εκπαίδευση ως ισότιμη με την καθαρεύουσα και καταργήθηκε η διάκριση των γυμνασίων σε κλασικά και πρακτικά λύκεια.

Διαπιστώσεις

Το Γυμνάσιο Γρεβενών μεταπολεμικά και έως το 1960, περίοδο που έχω κάποιες εμπειρίες και προσωπική άποψη, δεν διέφερε από τα περισσότερα γυμνάσια των μικρών επαρχιακών πόλεων. Οι ελλείψεις σε διδακτικό προσωπικό ήταν συνηθισμένο φαινόμενο. Ενδεικτικά, θα μπορούσα να αναφέρω ότι το σχολικό έτος 1946 – 1947 ο πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας του Γυμνασίου δικηγόρος Δημήτριος Γάγαλης απέστειλε τηλεγράφημα  στον υπουργό Παιδείας με το οποίο ζητούσε να διοριστούν στο Γυμνάσιο τουλάχιστον δύο φιλόλογοι, ένας μαθηματικός και ένας θεολόγος. Το τηλεγράφημα κοινοποιήθηκε και σε όλους τους βουλευτές του Νομού Κοζάνης, επαρχία του οποίου αποτελούσαν τότε τα Γρεβενά. Μάλιστα, μέχρις ότου τοποθετηθεί θεολόγος, ο μητροπολίτης Γρεβενών Θεόκλητος εισηγήθηκε, με τη σύμφωνη γνώμη και του γυμνασιάρχη, να καλύψει το κενό αμισθί ο ιεροκήρυκας της Μητρόπολης αρχιμανδρίτης Αυγουστίνος Καντιώτης (μετέπειτα μητροπολίτης Φλωρίνης), πλην όμως ο επιθεωρητής της Μέσης εκπαίδευσης απέρριψε το αίτημα.  Σχετικά με την έλλειψη των δύο φιλολόγων, η Γενική Επιθεώρηση Μέσης Εκπαίδευσης ΣΤ΄ Περιφερείας του Νομού Κοζάνης με το υπ’ αριθ. 2703/6-11-1947 έγγραφο διέταξε το γυμνασιάρχη Γρεβενών  να  προσλάβει την καθηγήτρια Κασσιανή Παπαποστόλου και το συνταξιούχο καθηγητή Χαράλαμπο Τηλικίδη, αναλαμβάνοντας η Σχολική Εφορεία τη ρύθμιση της αμοιβής των δια εισφοράς των μαθητών

Το Σεπτέμβριο του 1948 δεν υπήρχε καθηγητής μαθηματικών, για να εξετάσει τους ανεξεταστέους και όσους έδιναν απολυτήριες εξετάσεις, οπότε ζητήθηκε από το προϊστάμενο κλιμάκιο της Μέσης Εκπαίδευσης να φροντίσει για την απόσπαση ή διάθεση κάποιου μαθηματικού, για να καλύψει το κενό. Βλέποντας ο γυμνασιάρχης ότι ουδεμία σημασία δόθηκε στο αίτημά του αναγκάστηκε να αναθέσει εγγράφως στην καθηγήτρια των Φυσικών Αθηνά Χατζηπαναγιώτου να εξετάσει γραπτά και προφορικά  τους υποψήφιους στα μαθηματικά. Οι καθηγητές εφάρμοζαν τυπικά το πρόγραμμα. Το Γυμνάσιο είχε δώσει έμφαση στην κλασσική εκπαίδευση, με αποτέλεσμα ατέλειωτες ώρες να ασχολούνται οι μαθητές με τα Αρχαία, τα Λατινικά  και την αποστήθιση κειμένων της Ιστορίας και των φιλοσοφικών μαθημάτων, χωρίς κριτική σκέψη και εμβάθυνση των γνώσεων. Στις αρχές του 1949 εκδηλώθηκε επιθυμία των μαθητών και ζητήθηκε από τους γονείς και κηδεμόνες να επιτραπεί στους καθηγητές να προβαίνουν σε συμπληρωματική ή ενισχυτική διδασκαλία των μαθητών  στις αίθουσες του Γυμνασίου τις ελεύθερες ώρες του απογεύματος.  Η απάντηση του γυμνασιάρχη ήταν αρνητική, με την αιτιολογία ότι για το θέμα αυτό έβγαλε  έγγραφη απαγορευτική διαταγή ο επιθεωρητής της Μέσης Εκπαίδευσης.

Από τα μαθήματα του Γυμνασίου απουσίαζε παντελώς η εκμάθηση ξένων γλωσσών, αν και προβλεπόταν να διδάσκονται τα Γαλλικά. Σε ό,τι αφορά τη βαθμολογία, η νοοτροπία των καθηγητών ήταν να είναι πολύ φειδωλοί και να βάζουν μικρούς βαθμούς. Από το σχολικό έτος 1937-38 καθιερώθηκε η βαθμολογία με άριστα το 20, ενώ προηγουμένως ήταν το 10. Σε σπάνιες περιπτώσεις παρατηρεί κανείς γενικό βαθμό απολυτηρίου 17 ή 18 και αυτό όταν πρόκειται για αριστούχους μαθητές. Ο μέσος όρος βαθμολογίας της πλειοψηφίας των απολυτηρίων των καλών μαθητών μετά τον πόλεμο και μέχρι το 1960 κυμαίνεται από 13 έως 15. Εάν συγκρίνει κανείς τα «εικοσάρια» και τους μεγάλους βαθμούς που έβαζαν αφειδώς οι καθηγητές στους μαθητές των Λυκείων τις τελευταίες δεκαετίες, με σκοπό να βοηθήσουν την εισαγωγή τους στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα, θα σχηματίσει τη γνώμη ότι οι παλιότεροι μαθητές του εξαταξίου Γυμνασίου Γρεβενών ήταν πνευματικά υποδεέστεροι, γεγονός που δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα.

Τα Πανεπιστήμια που υπήρχαν την εποχή εκείνη ήταν των Αθηνών και της Θεσσαλονίκης. Στην πόλη των Γρεβενών δεν υπήρχε Πρακτικό Λύκειο, για να παρακολουθήσουν τα ανάλογα μαθήματα οι μαθητές που προορίζονταν για τις θετικές επιστήμες, με αποτέλεσμα οι απόφοιτοι του Γυμνασίου να μειονεκτούν στα μαθηματικά, στη φυσική, στη χημεία κ.λπ. σε σχέση με τους όμοιούς τους των μεγάλων πόλεων που διέθεταν τέτοια Λύκεια. Ούτε στην πόλη υπήρχαν φροντιστήρια, για να καλύψουν τις ανάγκες των υποψηφίων για την τριτοβάθμια εκπαίδευση. Ένα φροντιστήριο που λειτούργησε στα μέσα της δεκαετίας του 1950, του Στεργίου Βρέντζιου, κάλυπτε κυρίως τις ανάγκες των αδύνατων στα μαθηματικά μαθητών που κινδύνευαν να μείνουν στην ίδια τάξη. Αποτέλεσμα  της ελλιπούς διδασκαλίας στα μαθηματικά  και στη φυσική – χημεία ήταν ότι μέχρι το 1960 σχεδόν κανείς από το Γυμνάσιο Γρεβενών δεν τόλμησε να δώσει εξετάσεις στο Μετσόβιο Πολυτεχνείο για Πολιτικός Μηχανικός και μετρημένοι στα δάκτυλα ήταν εκείνοι οι οποίοι με πολλή κόπο και προσπάθεια πέτυχαν στις εξετάσεις των Ιατρικών και Στρατιωτικών Σχολών και στο Φυσικομαθηματικό Τμήμα των Πανεπιστημίων. Οι καθηγητές των μαθηματικών ήταν όλοι ξένοι, διότι δεν υπήρχαν ντόπιοι με πτυχίο μαθηματικού, ενώ για τους φιλολόγους  και θεολόγους δεν υπήρχε τέτοιο πρόβλημα. Με ελλιπή λοιπόν εφόδια και χωρίς ξένες γλώσσες πηγαίναμε να ανταγωνιστούμε τους άλλους υποψηφίους  των Πανεπιστημίων και των Στρατιωτικών Σχολών. 

Χρήστος Δ. Βήττος

Υποστράτηγος ε.α. – Συγγραφέας

 

επιμέλεια Σακης Πέτρου