Του δασκάλου Ηλία Γάγαλη

Δέκα περίπου χρόνια μετά από την αποχώρηση των Βαλαάδων ,που πραγματοποιήθηκε το 1924 από τις περιοχές της Ανασέλιτσας (Βοϊου) και Γρεβενών, άνθρωποι που τους γνώρισαν από πολύ κοντά συνεχίζουν να αρθρογραφούν σε τοπικές εφημερίδες.
Στην εφημερίδα «Βόρειος Ελλάς» που εκδίδονταν στην Κοζάνη τη χρονική περίοδο 1927-1941 διαβάζουμε άρθρο του Παναγιώτη Παπακωνσταντίνου από το Κωστάντσικο (Αυγερινό) Ανασέλιτσας (Βοϊου) Κοζάνης.
Ο αρθογράφος σκιαγραφεί το χαρακτήρα των συμπατριωτών του Βαλαάδων και εκφράζει τα συναισθήματά του γι’ αυτούς.
Αν αυτοί οι άνθρωποι δεν υποχρεώνονταν σε ένα αναγκαστικό ξεριζωμό λόγω θρησκεύματος ,πόσο διαφορετικά θα ήταν τα μέρη μας το Βόιο και τα Γρεβενά με την παρουσία τους σήμερα, περιοχές που ερήμωσαν και συνεχίζουν να φιλορροούν πληθυσμιακά, χωριά που σβήνουν, παιδικές φωνές που έχουν χαθεί.
Ακολουθεί το άρθρο του κ. Παπακωνσταντίνου:

Απαράμιλλος υπήρξεν η φραστική δεξιοτεχνία του «Ανασελιώτου» περί του χειρισμού του θέματος εις το «Λεύκωμα Βορείου Ελλάδος» του 1930,περί των Βαλαχάδων της Ανασελίτσης, περί των οποίων πραγματεύεται διεξοδικώς προτάσεων ως προοίμιον το…εμπνευσμένον τραγούδι των:
Μια σιρβέτα γεματ’ κεράσια
Ρίξτην στον οντά
Προκαλούν άσβεστον την θυμηδίαν του αναγνώστου.
Παραλειπόμενα τινά, ως συμπλήρωμα του βίου των Βαλαάδων εν τη κοινή πατρίδι μας, αναπολούντα εις την μνήμην μας τους αγαθούς εκείνους ανθρώπους είναι επίκαιρα να αναγραφώσιν ενταύθα.
Οι ελληνικήν καταγωγήν έλκοντες απειρόκακοι εκείνοι άνθρωποι, απετέλουν τον αντιπροσωπευτικότατον τύπον του μάλλον αδιάφθορου ελληνικού ήθους των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Δια μέσου μακρών περιόδων, καίπερ εξισλαμισθέντες και αποσκιρτήσαντες εκ της εθνικής μας μάντρας, σιέσωζον ουχ’ ήττον οι Βαλαχάδες έστω και παρεφθαρμένον, το αποτύπωμα της πρωτοτυπίας του αρχαίου ελληνικού χαρακτήρος. Εργατικότατοι και ειλικρινείς εις τας λογοδοσίας των, απετέλουν αξιομίμητον παράδειγμα σταθερότητος και εργατικότητος εις τον τόπο μας. Τιμιώτατοι τον χαρακτήρα και αδιάψευστοι, συνηλλάσοντο μετά των χριστιανών κατοίκων της περιφερείας μας των οποίων απετέλουν την ψυχήν. Αποδημούτων των ανδρών εις τα ξένα ,ενήργουν οι Βαλαάδες τας συναλλαγάς των κυρίως μετά των γυναικών, χωρίς να γεννηθή ποτέ πονηρά τις σκέψις, ή να σημειωθή ποτέ ανήθικος πράξις εις τας συχνάς των συναναστοφάς μετά των χριστιανών κατοίκων.

Το παζάρι του Κωνστάντσικου (Αυγερινού Βοϊου Κοζάνης)

Καθημερινώς διασχίζοντες τους δρόμους του Αυγερινού και συναναστεφόμενοι οικειότατα μαζί μας οι Βαλαχάδες, πλην της τιμιότητος ήσαν και ευσπλαχνικοί, ολιγαρκέστατοι δε και λιτότατοι. Εις τας κατά τας Κυριακάς τελουμένην αγοράν, της οποίας ήσαν εμψυχωταί, έφερον και επώλουν διάφορα προϊόντα, δημητριακά κυρίως τα οποία αντήλλασαν με προϊόντα του τόπου: κάστανα, καρύδια, κυδώνια κ.λ.π., εις την ίσην τιμήν π.χ. ένα κιλό αραβοσίτου μετά ίσου ποσού καστάνων. Επωλείτο δε ο αραβόσιτος κατά την εποχήν εκείνην, ήτις θα μείνη μνημειώδης εις τα χρόνια της αφθόνου παραγωγής και εφθηνίας, αντί 5-6 γροσίων το κιλό. Τόσον ευτελής ήτο η αγοραστική αξία πάντων των προϊόντων επί Τουρκίας. Εάν δε δεν ευρίσκοντο αγορασταί, ή εστερούντο ούτοι χρημάτων, οι καλοί εκείνοι άνθρωποι μετεκόμιζον και απέθετον τα σιτηρά των εις φιλικήν οικίαν, οις οι ένοικοι σπανίως επιέζοντο να πληρώσουν το αντίτιμον του τυχόν καταναλισκόμενου εν τω μεταξύ σίτου. Ούτω οι Βαλαάδες ασυναισθήτως έπραττον χριστιανικώτατας πράξεις αίτινες πρόκειται αξιομίμητοι πράξεις εις τους κατ’ όνομα χριστιανούς.
Συνδέσαντες στενώς την ύπαρξίν των εις τον τόπο μας, την γενέτειράν των οι ομόφυλοί μας, αλλά και φανατικοί Βαλαάδες, απήλθον εις το άγνωστον ,εις τον «πατέραν»των ως επιγραμματικώς γράφει ,ασχοληθείς με αυτούς ο καθηγητής κ. Κ. Αγγελής, δια να επαληθεύση η προφητεία, ότι «θα τους διώξουν οι μπάμπες με τις ρόκες» και «θα ξυπνήσουμε και δε θα τους ιδούμε» ,θρύλος σχετιζόμενος με την εκπλήρωσιν των εθνικών μας ιδεωδών εις το άρτιον. Απελθόντες εις τας εφόρους χώρας της Ανατολικής Θράκης και Μικρασίας, όπου ασφαλώς θα ευημερώσι δια της φιλεργίας των, αλλά και νοσταλγούντες να ίδωσι καπνόν αναθρώσκοντα εκ της πατρώας εστίας, μας αφήκαν αναμνηστικά ανέκδοτα, καταστάντες αείμνηστα, απολελούν δε το επιμίθιον της μεθ’ ημών συμβιώσεώς των. Αφελείς ως είπομεν και αγαθοί είχον και αυτοί τας ώρας και διαχύσεώς των και εξέσπον εις τραγούδια, προκαλούντα τον γέλωτα. Επιβαίνουν τον αχώριστον όνον, του οποίου οι ογκηθμοί αποτελούν συναυλίαν με τα τραγούδια του κυρίου του, ο Βαλαχάς ετραγουδούσε εις την διαπασών:
Να’ταν η θάλασσα πητμέζ (πετιμέζι)
και τα καράβια χλιάργια (κουτάλια)
Να’ταν ο κάμπος βούτυρο
και τα βουνά πλιάφ’ια (πιλάφια)
Ξυλοκόποι μεταβαίνοντες ομαδικώς προς ξύλευσιν, οι Βαλαχάδες ήρχιζαν χαριτολογούντες και προτείνοντες μεταξύ των αινίγματα προς λύσιν:
-Έ Χασάν.
-Λιέπε (ορίστε).
-Πε πεπόν (πεπόνι).
-Πεπόν.
-Να φας ένα κούν!…
Ο Χασάν ανταποδίδων τα ευφυολογήματα, επρότεινε και αυτός με τη σειράν του αινίγματα:
-Έ Μεμέτ.
-Λιέπε.
-Πε ντομάτα.
-Ντομάτα.
-Να φας μια πατάτα !…
Την λύσιν ή μη των αινιγμάτων τα οποία δεν απείχαν των βλακωδών ερωταποκρίσεων ,διαδέχοντο ικανοποιητικά γέλια των Βαλαχάδων τα οποία έδιδον το σύνθημα των καγχασμών των ανταρτών μας κεκρυμμένων εντός των σιτηρών των παροδίων, πλησίων του Καλλιστράτι ,με κίνδυνον να προδοθούν και μετ’αυτών ο εθνικός αγών.
Δείγμα της λιτότητος αι ολιγαρκείας των είναι και το εξής:
Βαλαχάς εδέχθη μίαν φοράν την επίσκεψιν του οποίου έπρεπε να υποβληθεί εις έκτακτα έξοδα .Δια τούτο τούτο το παιδί, μόλις συγκρατών την αναπνοήν, υπήγε να ερωτήση:
-Νένι, είπεν η Χάμκω, όλο το αυγό να το ρίξ’ στην πίττα;
-Όλο, είπε στομφωδώς ο Νένης να ιδούν τίνος παιδιά τρών αρτυμένο!

Καμήλα στην Κυρακαλή Γρεβενών !!!

Αι Τουρκικαί αρχαί Γρεβενών είχον αγοράσει κάμηλον, ήτις πρωτοφανής τότε, αφεθείσα ελευθέρα βόσκουσα περιπλανήθη και έφθασεν εις το δίωρον απέχον τουρκικόν χωρίον Κυρακαλή. Οι Βαλαχάδες της υπαίθρου, ιδόντες έσπευσαν εις το χωρίον ν’ αναγγείλουν την εμφάνισιν του τρομερού θηρίου, εκ της περιγραφής του οποίου άλλοι άλλως είκαζον, πιστεύοντες,τις οίδε από ποιας εξωτερικής χώρας ενέσκηψεν εδώ. Περίτρομοι οι Βαλαάδες έλαβον τα όπλα και εξελθόντες εν τάχει, ν’ αντιμετωπίσουν ενδεχόμενην επίθεσιν του μεγαθηρίου. Εκ της διαμειφθήσης στιχομυθείας μεταξύ των εν επιφυλακή διατελούντων αρειμανίων εκείνων μαχητών τι άραγε να είνε το θηρίον, ο Ντέντης λύσας την απορίαν, έφα εγκύρως ότι είνε η μάννα των λαγών! Ο υπαινιγμός του Ντέντη ήτο σαφής και αναμφισβήτητος ,εδόθη δε το σύνθημα ομοβροντίας των όπλων και έπεσεν η κάμηλος, την οποίαν έγδαραν και διένειμαν μεταξύ των οι θηρευταί, κομπάζοντες προφανώς δια την σκοπευτικήν των δεινότητα. Γνωσθέντος του φόνου της καμήλας εις τας αρχάς των Γρεβενών, εκλήθησαν εις απολογίαν πάντες οι κάτοικοι της Κυρακαλής, αναμασώντας τας αιτιολογίας των και επιρρίπτοντες ο εις επί του άλλου την υπαιτιότητα του φόνου. Απαγγελθείσης κατηγορίας επί φόνω δημοσίου ζώου, τοις επεβλήθη ποινή ισόβιον χαράτσι, προς αποπληρωμήν της καμήλας και χρηματική αφαίμαξις δια την χοντροειδή αυταπάτην των.
Τοιαύτα εν συνόψει τα ανέκδοτα των μακαρία τη λήξει Βαλαάδων. Προσεκτικός ερευνητής, επιδιδόμενος εις την αλιείαν μαργαριτών εκ του βίου των Βαλαάδων, θα ενεφάνιζε αποθησαύρισμα αξιόλογον, από απόψεως στασιμότητος και μοιρολατρείας των συνανθρώπων εκείνων .
Αύριο καλωσορίζουμε για μια ακόμη φορά τους απογόνους των βαλαάδων, οι οποίοι επισκέπτονται τα Γρεβενά, που τα θεωρούν και είναι πατρίδα τους. Θα ανανεώσουν για μια ακόμη φορά τους δεσμούς τους με τα μέρη όπου έζησαν για πολλούς αιώνες οι πρόγονοί τους, θα δουν τα απομεινάρια εκείνης της εποχής, της τόσο άγνωστης γι αυτούς. Ας τους υποδεχτούμε όπως αρμόζει η γρεβενιώτικη και ελληνική φιλοξενία δημιουργώντας μια γέφυρα φιλίας που τόσο έχει ανάγκη η κοινωνία μας σήμερα.

Ηλίας Κ. Γάγαλης
δάσκαλος
Άγιος Γεώργιος,18 Οκτωβρίου 2025