Έχω τη γνώμη, αγαπητοί μου φίλοι, ότι η οικολογία, παρόλα τα θετικά της στοιχεία, πάσχει από την έλλειψη μιας θεωρητικής βάσης. Η επιπολαιότητα και η ρηχότητα που διαπιστώνεται στις σχετικές απόψεις, όπως επίσης και ο περιορισμός του προβλήματος μόνο στον υλικό χώρο, όπου με κάποια ρομαντική προδιάθεση αντιμετωπίζεται το περιβάλλον στατικά, έχουν τη ρίζα ακριβώς στην απουσία του σαφούς προσανατολισμού και της θεωρητικής εμβάθυνσης. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Θεολογία θεωρεί το περιβάλλον σαν μια ενότητα με αρραγή συνοχή, που δικαιολογείται από την παρουσία του ανθρώπου. Στην έννοια του περιβάλλοντος συγκαταλέγει κάθε δημιουργική, κοινωνική και ψυχολογική ενέργεια του ανθρώπου προς τον κόσμο που τον περιβάλλει, όπως αντίστροφα και κάθε ενέργεια του κόσμου προς αυτόν. Από τη διαπίστωση αυτή πρέπει να τονιστεί η δυναμική θεώρηση του προβλήματος και η ανθρωποκεντρική διάσταση του. Έτσι βέβαια διευρύνεται η έννοια του περιβάλλοντος, που καλύπτει πια όχι μόνο την άψυχη φύση, αλλά και τον πολιτισμό, τις αξίες, τις κοινωνικές ομάδες, τις πολιτικές θεωρίες, τις ιδέες κλπ.
Με τη θεώρηση αυτή το περιβάλλον τοποθετείται στον τριαδικό χαρακτήρα του, δηλαδή το ΦΥΣΙΚΟ, τον ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ και τον ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟ.
Κανένα όμως από αυτά δε μπορεί να εξεταστεί μεμονωμένα, γιατί κάθε μονομερής έξαρση μιας επιμέρους πλευράς του θέματος έχει σαν συνέπεια την αλλοίωση των προϋποθέσεων, που θα εξασφάλιζαν τη σωστή αντιμετώπιση και επίλυση του προβλήματος.
Το περιβάλλον δεν είναι αδιαμόρφωτο σύνολο από καταστάσεις. Με την παρουσία του ανθρώπου συσχετίζονται και ενοποιούνται τα ανεξάρτητα φαινόμενα σε μια αδιάκοπη σειρά από γεγονότα, που διαποτίζουν, συσχετίζουν, ενοποιούν και ερμηνεύουν την ποικιλία της ιστορίας και ταυτόχρονα προσδιορίζουν την ευθύνη της παρουσίας του ανθρώπου στο χώρο.
Αναπόφευκτα, λοιπόν, αρνούμαστε να δεχτούμε απόλυτη μεταφυσική διάκριση ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον. Είναι κοινή και θεμελιώδης η θέση(άποψη) ότι όλα τα όντα έχουν κοινό χαρακτηριστικό την τρεπτότητα.
Καθετί που είναι κτιστό, δημιούργημα, είναι στη φύση του τρεπτό, δηλαδή βρίσκεται διαρκώς σε δυναμική κατάσταση. ΤΙΠΟΤΕ το στατικό δεν υπάρχει στη δημιουργία. Τα πάντα έμψυχα και άψυχα, βρίσκονται σε μια μεταμορφωτική πορεία. Ο κόσμος ως δημιούργημα του ΘΕΟΥ έχει την αιτία και το σκοπό της υπάρξεως του στο Θεό και κατ’αναλογία στον άνθρωπο, που είναι εικόνα του δημιουργού. Γιαυτό το γήινο περιβάλλον δεν μπορεί να εξεταστεί ανεξάρτητα από τον άνθρωπο και το Θεό, ούτε πάλι μπορεί να ερμηνευτεί χωρίς να έχουμε ως γνώμονα τον ανθρώπινο προορισμό.
Το περιβάλλον τώρα του ανθρώπου, ως χώρος που δρά και αλλοιώνεται ο άνθρωπος , υφίσταται ανάλογες επιπτώσεις . Το περιβάλλον όχι μόνο συμμερίζεται και ακολουθεί τις επιπτώσεις από την εκδίπλωση της πορείας του ανθρώπου μέσα στην ιστορία, αλλά και εκφράζει τον άνθρωπο και τον επηρεάζει δευτερογενώς. Η έκφραση και ο αντικατοπτρισμός του ανθρώπου στο περιβάλλον του δε νοείται μόνο κοσμολογικά, αλλά και ηθικά. Ο άνθρωπος μετά την πτώση του, αλλοιώθηκε οντολογικά και ηθικά, όχι μόνο αυτός, αλλά και το περιβάλλον του. Τα ξένα και τα επείσακτα(ξενόφερτα) στοιχεία που εισχώρησαν στην ανθρώπινη φύση είχαν σαν συνέπεια να σκοτιστεί η εικόνα του Θεού στον άνθρωπο και να χαθεί η λαμπρότητα της. Έτσι αλλοιώθηκε η ανθρώπινη φύση και η ιδιοτέλεια που ακολουθεί την εγωιστική θηριωδία και την αίσθηση της ανασφάλειας, κατέστρεψε τη δικαιοσύνη και τη δυνατότητα για ύπαρξη ενός ειρηνικού κοινωνικού βίου.
Το “λίαν καλόν” της δημιουργίας αλλοιώθηκε πρωτογενώς μέσα στον άνθρωπο με την κυριαρχία της φθοράς και του θανάτου. Ο φόβος του θανάτου που απειλεί με εκμηδένιση την προσωπική του οντότητα του στερεί συγχρόνως και τη διακριτική ικανότητα να εντοπίσει τον πραγματικό κίνδυνο.
Η αδυναμία, λοιπόν, του ανθρώπου να προσαρμοστεί στο περιβάλλον του δεν οφείλεται τόσο στην εχθρότητα και άρνηση του περιβάλλοντος, όσο στην προβολή των εσωτερικών ανθρώπινων φόβων. Η εσωτερική ανασφάλεια, η εχθρότητα, η απομόνωση γεννούν την καχυποψία για τη φύση και δημιουργούν τη βεβαιότητα ότι το περιβάλλον είναι μια διαρκής απειλή, εχθρικό και αφιλόξενο.
Μέσα στην αέναη(αστείρευτη) ανακύκλωση της ζωής και του θανάτου βλέπουμε τη διαλεκτική αντίθεση ανάμεσα στο χώρο και το χρόνο.
Ο χρόνος με τη φθορά κυριαρχεί στον περιβάλλοντα χώρο. Ο χώρος αμύνεται στον αναπόφευκτο εκμηδενισμό με τη δυνατότητα να δημιουργεί νέες αφετηρίες και επαναλήψεις. Έτσι μολονότι ο χώρος δεσμεύει με τη φθορά τον άνθρωπο, δε θεωρείται ότι εκφράζει μια οντολογική ή ηθική αρνητική κατάσταση αλλά αποβαίνει το κατάλληλο περιβάλλον για τον άνθρωπο, που παλεύει να επιτύχει την αυτοκατάφαση και την ολοκλήρωση του.
Επιπλέον ο άνθρωπος ως εικόνα του θεού έχει το μοναδικό προνόμιο να είναι συνδημιουργός με το Θεό. Δε δημιουργεί βέβαια από το μηδέν, έχει όμως τη δύναμη και το καθήκον να επεμβαίνει στην τρεπτότητα και ρευστότητα του περιβάλλοντος του, για να το διαφυλάξει από την καταστροφή ή τον εκμηδενισμό. Αυτή η επέμβαση είναι αναγκαία και θεωρείται σαν προϋπόθεση για να διατηρήσει την ελευθερία του και την προσωπική του ζωή.
Μέσα στον κόσμο που μας περιβάλλει, ο αληθινός άνθρωπος μοιάζει με ένα ταξιδιώτη, λέει ο Μ.Βασίλειος, που για να φτάσει στο τέρμα κάνει βέβαια σταθμούς, αλλά δεν σταθμεύει μόνιμα. Η λύτρωση του ανθρώπου από τα δεσμά της φθοράς θα έχει σαν συνέπεια την εξημέρωση του περιβάλλοντος. Η φυσική πραγματικότητα και η ανθρώπινη φύση θα συμφιλιωθούν ολοκληρωτικά και δημιουργικά.
Το χάσμα του φόβου και της φθοράς ανάμεσα στον άνθρωπο και το περιβάλλον θα γεφυρωθεί με την εξαφάνιση των προεκτάσεων του ηθικού κακού στο ανθρωπογενές περιβάλλον. Το περιβάλλον, δηλαδή, του ανθρώπου θα λυτρωθεί με την εξαφάνιση του κακού.
Η κατάσταση αυτή ονομάζεται (στη θεολογία) “ογδόη ημέρα”.1 Είναι δηλαδή η νέα, η αληθινή κατάσταση πραγμάτων, που διαδέχεται τις επτά δημιουργικές ημέρες της πρώτης δημιουργίας. Λέγεται όγδοη ημέρα, γιατί βρίσκεται έξω από την ανακύκληση των επτά ημερών της εβδομάδας, με τις οποίες παρατείνεται η κατάσταση της φθοράς και του χωροχρονικού αδιέξοδου. Δεν είναι άχρονη, αλλά υπερχρονική, γιατί μαζί με το χώρο που λυτρώνεται από τη φθορά, ελευθερώνεται και ο χρόνος από την επανάληψη και την ανακύκληση. Γιαυτό την ημέρα αυτή την αποκαλούν οι πατέρες της Εκκλησίας ανέσπερη, αδιάδοχη, απερίτρεπτη, χώρα ζώντων και τη βλέπουν να προτυπώνεται στην ημέρα της Ανάστασης κατά την οποία νικήθηκε η παραμορφωτική δύναμη του κακού με την κατάργηση του θανάτου.
Φίλες και φίλοι μου.
Ο άνθρωπος σήμερα έχει χάσει την αίσθηση του μέτρου σε τραγικό βαθμό. Το περιβάλλον, φυσικό, κοινωνικό και ψυχολογικό, έχει περιορισμένες δυνατότητες αντοχής στις άμετρες επεμβάσεις μας. Η συμφιλίωση με το περιβάλλον, για την αποφυγή της παράχρησης, για λυτρωμένη και φωτισμένη δημιουργικότητα, προϋποθέτουν την εξής πολύ απλή αλήθεια.
Η εικόνα που διαγράφεται στο περιβάλλον είναι η εικόνα του ίδιου του ανθρώπου. Γιαυτό κάθε πραγματική αλλαγή σ’αυτό έχει σαν απαραίτητη προϋπόθεση την αλλαγή του ίδιου του εαυτού μας!

ΚΟΥΠΤΣΙΔΗΣ Α. ΣΤΕΡΓΙΟΣ.
Εκπαιδευτικός