ΜΕΡΟΣ Δ΄

ΠΡΟΕΛΑΣΗ ΒΟΡΕΙΑ ΚΟΡΥΤΣΑΣ

ΚΑΙ ΑΓΩΝΑΣ ΣΤΟΝ ΟΡΕΙΝΟ ΟΓΚΟ ΤΗΣ ΚΑΜΙΑΣ

[24 Νοεμβρίου μέχρι 4 Δεκεμβρίου]

24 και 25 Νοεμβρίου 1940

Οι Μεραρχίες που ανήκαν στο Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας από της 24^ηςΝοεμβρίου συνέχισαν την προέλασή τους σε βάθος σαράντα χιλιομέτρων και μέχρι τέλος Δεκεμβρίου είχαν καταλάβει τη γραμμή Ουγιανικού – Γκράμποβα – Κάμια – Πόγραδετς, εξασφαλίζοντας από δυτικά και βορειοδυτικά το υψίπεδο Κορυτσάς. Η ΙΧ Μεραρχία, λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες του Γ΄ ΣΣ, συγκρότησε ένα νέο μικτό Απόσπασμα, με διοικητή τον συνταγματάρχη Μπεγέτη, το οποίο περιελάμβανε τις παρακάτω μονάδες:

• 65 Σύνταγμα Πεζικού (μείον το ΙΙΙ Τάγμα).
• ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών).
• ΙΙΙ/32 Τάγμα.
• VI Ομάδα Αναγνωρίσεως, η οποία είχε διατεθεί στη Μεραρχία από το Γ΄ ΣΣ στις 20 Νοεμβρίου.
• Διοίκηση ΙΧ Συντάγματος Ορειβατικού Πυροβολικού με την ΙΧγ ΜΟΠ των 105 χιλ. του Μπουτσικάρη, μια νέα Πεδινή Πυροβολαρχία και μια Μοίρα Βαρέως Πυροβολικού (του Τορίκη).

Το Απόσπασμα έλαβε εντολή στις 24 Νοεμβρίου να κινηθεί, με την έλευση του σκότους, από τις γύρω από το Ντρένοβο αμυντικές θέσεις των τμημάτων και δια Κορυτσάς να κατευθυνθεί προς τη λίμνη Μαλίκη (βόρεια Κορυτσάς), όπου υπό την κάλυψη τμημάτων της VI Ομάδας Αναγνωρίσεως να εγκατασταθεί αμυντικά στα υψώματα βορειοδυτικά της λίμνης. Στη συνέχεια το Απόσπασμα έστειλε επείγουσα διαταγή προς τα ΙΙΙ/27 και ΙΙΙ/32 Τάγματα, το 65 ΣΠ και τη ΜΟΠ Μπουτσικάρη να συγκεντρώσουν τα τμήματά τους από τις προφυλακές και καταυλισμούς και να αχθούν δια Κορυτσάς στην αμαξιτή οδό Κορυτσά – Ελβασάν και από εκεί με νυκτερινή πορεία να κατευθυνθούν στη λίμνη Μαλίκη.

Το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών, κινούμενο τη νύχτα 24/25 Νοεμβρίου υπό συνεχή βροχή, έφθασε στη Μαλίκη και εγκαταστάθηκε άνευ εχθρικής αντιστάσεως στα υψώματα Σκόζας – Σόβγιανης. Το Τάγμα πέρασε τη γέφυρα του ποταμού Δεβόλη (κοντά στη Μαλίκη) με πρόχειρη σχεδία, λόγω καταστροφής αυτής από τον υποχωρούντα ιταλικό στρατό.

26 Νοεμβρίου 1940

Ο Σ.Δ. του Αποσπάσματος με τη διοίκηση του ΙΧ Συντάγματος Ορειβατικού Πυροβολικού παρέμεινε στη Μαλίκη. Κατόπιν νεότερης διαταγής οι μονάδες του Αποσπάσματος κινήθηκαν βορειότερα ως εξής:

(α) Το ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών) με τη  ΜΟΠ 105 του Μπουτσικάρη προωθήθηκε από το πρωί στο χωριό Τσερέσνικο, με σκοπό να εγκατασταθεί  στα υψώματα  1356 και ανώνυμο βορειοδυτικά του χωριού.

(β) Το ΙΙ/65 Τάγμα Παπαβασιλείου προωθήθηκε στο χωριό Μάργιανη με εντολή να καλύπτει το αριστερό του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών και να τηρεί στενό σύνδεσμο με το Ι/65 Τάγμα, το οποίο ήταν εγκατεστημένο ιππαστί επί του Δεβόλη ποταμού και έφθανε βόρεια  μέχρι το ύψωμα 1100.

 (γ) Το ΙΙΙ/32 Τάγμα Πυρόπουλου κινήθηκε από Σόβγιανη  προς χωριό Πίργου με εντολή να επιδιώξει σύνδεσμο δεξιά με τη ΧΙΙΙ Μεραρχία στο χωριό  Κακάτσι και  αριστερά με το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών στο  χωριό Τσερέσνικο.

Όλες οι μετακινήσεις των μονάδων και οι καταλήψεις των υψωμάτων την ημέρα αυτή έγιναν χωρίς την παρουσία εχθρού στην περιοχή, οπότε η Μεραρχία μέχρι το βράδυ της 26^ης Νοεμβρίου δεν είχε έλθει σε επαφή μαζί του.  

Το μεσημέρι έφθασε ο Στρατηγός Διοικητής Μεραρχίας προς επιθεώρηση του Αποσπάσματος και έδωκε επί τόπου οδηγίες για τις περαιτέρω  επιθετικές επιχειρήσεις προς Βορρά, συγχαίροντας συγχρόνως τα τμήματα για τις λαμπρές νίκες τους στηΜόροβα και στην κατάληψη της Κορυτσάς.

27 Νοεμβρίου 1940

Στις 27 Νοεμβρίου ανατέθηκε στην ΙΧ Μεραρχία η κατάληψη των υψωμάτων 1548 και 1652 στην ανατολική πλευρά του ορεινού όγκου της Κάμιας. Δεξιά της προς Πόγραδετς  θα ενεργούσε  η ΧΙΙΙ Μεραρχία με την οποία έπρεπε να αποκαταστήσει σύνδεσμο.

Προς εκπλήρωση της εντολής αυτής από τις μονάδες του Αποσπάσματος το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών, επιτιθέμενο στα πλαίσια της αποστολής του, κατόρθωσε κατόπιν αγώνος να καταλάβει μόνο το ανώνυμο ύψωμα 150 μ. νοτιοανατολικά του υψώματος 1548 και με τον 9^ο Λόχο Δρακόπουλου τον ανατολικότερα τούτου αυχένα μεταξύ των υψωμάτων 1548 και 1434. Την επίθεση υποστήριξε η Μοίρα Μπουτσικάρη. Ο εχθρός, κατέχοντας φύσει οχυρές θέσεις, αντέδρασε σθεναρά χρησιμοποιώντας ευρέως όλμους, πολυβόλα και οπλοπολυβόλα. Η κίνηση προς τα εμπρός των τμημάτων της επίθεσης εμποδιζόταν σοβαρά και από το βραχώδες και δύσβατο έδαφος, το οποίο σε πλείστα σημεία ήταν απροσπέλαστο και διαφορετικό από αυτό που εμφανίζεται στο χάρτη.

Το ΙΙΙ/32 Τάγμα Πυρόπουλου ακολουθώντας το δρομολόγιο του ΙΙΙ/27 Τάγματος, επιτέθηκε τις απογευματινές ώρες με τον 9^ο  Λόχο στο ύψωμα 1434, το οποίο και κατέλαβε  και με την υπόλοιπη δύναμη εγκαταστάθηκε στη διακλάδωση ημιονικής οδού δύο χιλιόμετρα δυτικά του χωριού Πρενίστα. Την επίθεση του Λόχου υποστήριξε η Μοίρα Μπουτσικάρη.

Μεταφορά πυρομαχικών και εφοδίων από την Κορυτσά προς τον ορεινό όγκο της Κάμιας από το παραποτάμιο δρομολόγιο  του ποταμού Δεβόλη

Το 53 ΣΠ (μείον Τάγμα) είχε προωθηθεί στην περιοχή Σόβιανη – Τσιφλίκι ως εφεδρεία της Μεραρχίας.

Ο Σ. Δ. του Αποσπάσματος Μπεγέτη είχε μεταφερθεί στο χωριό Πίργκου. Εκεί έφθασε  ο επίλαρχος Χούντας σύνδεσμος αξιωματικός της ΧΙΙΙ, ο οποίος ανακοίνωσε ότι η Μεραρχία του επρόκειτο να επιτεθεί την επομένη προς το ύψωμα 1292 (δεξιά υψ. 1548) και γι’ αυτό έπρεπε να γίνει συντονισμός με την ενέργεια  του Αποσπάσματος. Με βάση τη συνεννόηση αυτή και τη σχετική διαταγή της ΙΧ Μεραρχίας εκδόθηκε από το Απόσπασμα διαταγή με την οποία το 32 ΣΠ διαθέτοντας και τα τρία Τάγματά του να προβεί την επομένη (28/11) σε επιθετική ενέργεια σε τρεις διαδοχικές φάσεις καταλαμβάνοντας πρώτα  το ύψωμα 1548, μετά το ύψωμα 1652 και στο τέλος να στραφεί προς κατάληψη του υψ. 1532. Την ενέργεια αυτή θα υποστήριζαν με πυρά τρεις Μοίρες, δύο Ορειβατικού Πυροβολικού των 75 χιλ. (Παναγιωτόπουλου)  και 105 χιλ. (Μπουτσικάρη) και μία Βαρέως Πυροβολικού (Κύβελου).

28 Νοεμβρίου 1940

Σύμφωνα με τη διαταγή του Αποσπάσματος το 32 ΣΠ από τις πρώτες νυκτερινές ώρες προώθησε το ΙΙΙ/32 Τάγμα του στον αυχένα που είχε καταλάβει την προηγουμένη ο διοικητής του 9^ου Λόχου του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών λοχαγός Δρακόπουλος και σε συνεργασία μαζί του  οργάνωσε τα σχετικά με την  εξόρμηση προς κατάληψη του υψώματος 1548. Η επίθεση άρχισε την 15:00 ώρα και σε μια ηρωική προσπάθεια να καταληφθεί το ύψωμα φονεύθηκε ο γενναίος λοχαγός Δρακόπουλος Θεόδωρος, από το Θεόκτιστο Αρκαδίας. Μεταξύ των νεκρών οπλιτών ήταν και πέντε στρατιώτες από τα Γρεβενά, οι εξής: 1) Κλεισιάρης Θεόδωρος από το Ελεύθερο, 2) Κοσκερίδης Θεολόγος από το Ελάφι,  3) Μήτσιος Χαράλαμπος από το Καλόχι, 4) Ντόλιας Ευθύμιος από το Ελεύθερο, 5) Χριστούλης Αθανάσιος από το Πολυνέρι . Η  επίθεση αυτή του ΙΙΙ/32 Τάγματος και του 9^ου Λόχου του ΙΙΙ/27 Τάγματος προσκρούοντας αφενός στο δύσβατο και με πολλές χαράδρες έδαφος και αφετέρου στα δραστικά πυρά των αυτόματων όπλων και των όλμων, διακόπηκε, μόλις τα πρώτα τμήματα προχώρησαν περί τα 150 μέτρα τις νυχτερινές όμως ώρες τα τμήματα αυτά επωφελήθηκαν από το σκοτάδι και προχώρησαν λίγο, βελτιώνοντας τις θέσεις τους.

Το Ι/32 Τάγμα, σύμφωνα με την αποστολή του, κινήθηκε από το χωριό Οσνάτι  προς το ύψωμα 1652 και εκμεταλλευόμενο τον προς το ύψ. 1548 σκληρό αγώνα κατόρθωσε ευχερέστερα να προχωρήσει και να καταλάβει  τον αντικειμενικό σκοπό (ύψ. 1652) τις πρώτες νυχτερινές ώρες. Ο εχθρός υποχώρησε βορειότερα εγκαταλείποντας άφθονο πολεμικό υλικό.

Σταθμός Διοικήσεως της Μεραρχίας στη Μαλίκη.

ΒΑ από το χωριό Οσνάτι υπάρχει το ύψωμα 1548 στο οποίο φονεύθηκε στις 28/11/40 ο λοχαγός του Τάγματος Γρεβενών Θεόδωρος Δρακόπουλος και πέντε Γρεβενιώτες

29 Νοεμβρίου 1940

Η ανωτέρω επιτυχία του Ι/32 Τάγματος να καταλάβει το ύψωμα 1652 επέφερε το πρώτο ρήγμα άμυνας του εχθρού στον ορεινό όγκο της Κάμιας.  Ο εχθρός, που μέχρι τότε αμυνόταν  με πείσμα στο ύψωμα  1548 άρχισε να ανησυχεί, διότι το δεξιό πλευρό του έμεινε ακάλυπτο  και υπήρχε κίνδυνος να δεχθεί πλευρική επίθεση. Την αδυναμία αυτή του εχθρού εκμεταλλεύτηκε το Απόσπασμα, οπότε απαλλάχτηκε από την αμηχανία που είχε περιέλθει  το απόγευμα, λόγω αδυναμίας συνέχισης της επίθεσης κατά μέτωπο με το ΙΙΙ/32 Τάγμα και τον 9^ο Λόχο του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών, που θα απέβαινε αιματηρή με πολλές απώλειες.

Κατόπιν τούτου διατάχθηκε το Ι/32 Τάγμα να εγκατασταθεί σταθερά επί του υψ. 1652 και ένας  λόχος του να στραφεί ανατολικά και να προσβάλει τον εχθρό πλευρικά στο ύψωμα 1548. Παράλληλα διατάχθηκε το ΙΙ/32 Τάγμα να υπερβεί το καταπονημένο από τον αγώνα ΙΙΙ/32 Τάγμα και να επιτεθεί κατά μέτωπο. Η επίθεση εκδηλώθηκε τις εσπερινές ώρες και, παρότι ο εχθρός αντέδρασε με μανία για τη διατήρηση της τοποθεσίας τελικά το ύψωμα 1548 κατελήφθη, καθώς και το βορειότερα αυτού ανώνυμο ύψωμα του διχαλωτού βράχου.  Στο πεδίο της μάχης μετρήθηκαν 55 πτώματα Ιταλών. Συνελήφθησαν 110 αιχμάλωτοι, από τους οποίους 10 αξιωματικοί   και κυριεύθηκε άφθονο πολεμικό υλικό (όλμοι, ολμίδια κ.λπ.).

ΜΗΝΑΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 1940

3 Δεκεμβρίου 1940

Περί τη μεσημβρία της 3^ης Δεκεμβρίου κατελήφθη υπό του 31 ΣΠ της XVII Μεραρχίας το ύψωμα 1532, με τη συνδρομή της Διλοχίας  του Ι/27 Τάγματος, του ΙΙ/32 Τάγματος και της Μοίρας Μπουτσικάρη. 

Η ΙΧ Μεραρχία διέταξε το Απόσπασμα να καταλάβει  τα υψώματα 1687 και 1642 του ορεινού συγκροτήματος  της Κάμιας.

Κατόπιν τούτου το ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών) οδηγήθηκε  στο ύψ.  1652. Η ΜΟΠ 75/19 του Παναγιωτόπουλου τάχθηκε ΒΔ του χωριού Οσνάτι έτοιμη για εκτέλεση  βολής. Η ΜΟΠ 105 του Μπουτσικάρη από τις θέσεις της στο ύψωμα 1548 έλαβε εντολή να υποστηρίξει την προς 1687- 1642 ενέργεια του Αποσπάσματος.

Η επιθετική ενέργεια του Αποσπάσματος θα εκτελούνταν σε δύο φάσεις ως εξής: Η κατάληψη του 1642 θα γινόταν από τα Ι/32 και ΙΙΙ/27 Τάγματα, με συντονιστή τον ταγματάρχη του Επιτελείου του Αποσπάσματος Χατζή Δημήτριο και ύστερα θα συνεχιζόταν η επίθεση προς άλλα μεγαλύτερης ζωτικής σημασίας υψώματα της Κάμιας. Για το σκοπό αυτό ένας Λόχος του ΙΙ/65 Τάγματος κινήθηκε από το χωριό Νταλανέτσι στο χωριό Νίτσα, για να βοηθήσει μαζί με μια Ίλη Ιππικού την προς 1687 επιθετική ενέργεια.

Δυτικά του χωριού Νίτσα είναι το ύψωμα 1687 το οποίο κατέλαβε στις 4 Δεκεμβρίου 1940 το Τάγμα Γρεβενών συνεργαζόμενο και με άλλες μονάδες

4 Δεκεμβρίου 1940

Το πρωί το Ι/32 Τάγμα υποστηριζόμενο από τις ΙΧα και ΙΧγ Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού κατέλαβε την 10:00 ώρα το ύψωμα 1642, συλλαμβάνοντας 46 αιχμαλώτους.

Μετά την κατάληψη του 1642 το ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών) σε συνεργασία με  το ΙΙ/32 Τάγμα,  τον 6^ο Λόχο του 65 ΣΠ και τους πεζομαχούντες ιππείς της VIης Ομάδας Αναγνωρίσεως, κατέλαβε την 16:00 ώρα το 1687 κατόπιν μικρής αντιστάσεως. Συνελήφθησαν περί τους 40 αιχμαλώτους και κυριεύθηκε άφθονο υλικό.

Το Ι/32 Τάγμα κινούμενο προς Βορρά, κατέλαβε το ύψωμα 1530 (1000 μ. νοτιοανατολικά υψ. 1370), κυριεύοντας άφθονο υλικό και κτήνη.

Ο Σ.Δ. του Αποσπάσματος  από 19:00 ώρας ήταν στο Οσνάτι.

Με την επιχείρηση αυτή έληξε ο αγώνας για την κατάληψη του ορεινού συγκροτήματος Κάμιας και από την επομένη, 5^η Δεκεμβρίου, το Απόσπασμα παρέμεινε στις ίδιες θέσεις, διότι η συνεχής έκτοτε κακοκαιρία δεν επέτρεψε εκτέλεση άλλων επιχειρήσεων προς Βορρά.

Διαπιστώσεις από την κατάληψη της Κάμιας

Η επιχείρηση για την κατάληψη της Κάμιας διήρκεσε οκτώ ημέρες. Άρχισε στις 27 Νοεμβρίου και περατώθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1940.  Η βραδύτητα που παρουσιάστηκε οφείλεται στις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, στο ορεινό και δύσβατο έδαφος  και στην ανεπάρκεια του Ορειβατικού Πυροβολικού, διότι στη διάθεση της Μεραρχίας υπήρχαν μόνο δύο Μοίρες που δεν  ήταν δυνατόν να προσβάλουν συγχρόνως όλα τα υψώματα και γι’ αυτό έπρεπε να γίνει για κάθε ύψωμα ξεχωριστή επίθεση. Σύμφωνα με τις απόψεις της ΙΧ Μεραρχίας το γενικό πλαίσιο της διεξαγωγής των επιχειρήσεων προς κατάληψη του ορεινού όγκου Κάμιας δύναται να συνοψισθεί στα ακόλουθα:

(1) Έδαφος τελείως ορεινό, απότομο, σε πολλά σημεία καλυμμένο και βραχώδες. Αυτό επέτρεπε στον αντίπαλο να κατέχει ορισμένα σημεία μεμονωμένα μεταξύ τους και να αναπτύσσει τις δυνάμεις του χωρίς βάθος, ενώ για τα ελληνικά επιτιθέμενα τμήματα επιβαλλόταν  κόπος πολύς, γι’ αυτό μερικά από αυτά άφηναν τους γυλιούς, για να μπορούν οι στρατιώτες να κινούνται ευχερέστερα. Εξαιτίας του γεγονότος τούτου  επιβραδυνόταν κατά πολύ η εξέλιξη εκάστης επιχείρησης, αλλά από την άλλη μεριά  παρεχόταν ευκολία μεγάλης κάλυψης των κινουμένων Τμημάτων, αποφυγής πολλών απωλειών και ευχερούς διείσδυσης στα πλευρά και στα νώτα των εχθρικών αντιστάσεων.

(2) Τα ιταλικά τμήματα που αντιστάθηκαν στην περιοχή της Κάμιας, προήλθαν από εκείνα που υποχώρησαν από το ορεινό συγκρότημα της Μόροβας, τα οποία όμως ενισχύθηκαν και με άλλες νέες μονάδες, που έφθασαν από τα μετόπισθεν. 

(3) Η δράση της αντίπαλης αεροπορίας ήταν επουσιώδης.

(4) Οι καιρικές συνθήκες με τα χιόνια και το ψύχος υπήρξαν ενοχλητικές.

(5) Οι δυνάμεις της Μεραρχίας για την εκκαθάριση του όγκου της Κάμιας υπήρξαν επαρκείς.

(6) Το ηθικό των ανδρών της Μεραρχίας ήταν άριστο.

Οι απώλειες κατά την ανωτέρω περίοδο υπήρξαν ελάχιστες λόγω των καλυμμένων χώρων, των οποίων γίνονταν η εκμετάλλευση και της μη ευελιξίας των εχθρικών πυρών (μεταφορά πυρών από τον ένα στόχο στον άλλο).

Σχετικά με το Απόσπασμα Μπεγέτη, εντός του οποίου ενεργούσε και το Τάγμα Γρεβενών,   ολόκληρη τη χρονική περίοδο από 5-31 Δεκεμβρίου 1940, παραμένοντας στις θέσεις που κατέλαβε μέχρι της 4^ης Δεκεμβρίου, ασχολήθηκε με τη σταθεροποίηση του μετώπου και τη λήψη συμπληρωματικών μέτρων για τη βελτίωση της αμυντικής ισχύος της τοποθεσίας. Επειδή ήταν χειμώνας και οι καιρικές συνθήκες αρκετά δυσμενείς  (ψύχος, χιόνι, θερμοκρασίες κάτω από το μηδέν), έγιναν διάφορες μετακινήσεις και μεταβολές στη διάταξη των τμημάτων προς αποσυμφόρηση του μετώπου για την καλύτερη διαβίωση του προσωπικού των μονάδων. Το ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών) αντικαταστάθηκε στο ύψωμα 1687 από το ΙΙ/32 Τάγμα και μεταφέρθηκε στο χωριό Πίργκου.

ΜΕΡΟΣ Ε΄

ΠΑΡΑΜΟΝΗ ΤΗΣ ΙΧ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ ΣΕ ΑΜΥΝΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΚΑΜΙΑΣ – ΜΝΗΜΑΤΟΣ ΓΡΑΙΑΣ

Μετά την ολοκλήρωση κατάληψης μέχρι 4 Δεκεμβρίου των υψωμάτων 1687, 1642 – 1652 του ορεινού συγκροτήματος της Κάμιας η ΙΧ Μεραρχία έλαβε εντολή από το Γ΄ ΣΣ να εγκατασταθεί αμυντικά και να εξασφαλίσει τα κατεχόμενα υψώματα, εκτός από τα 1548 και 1532, τα οποία θα  περιέρχονταν τώρα στη ζώνη ευθύνης της XVII Μεραρχίας, που συνέχιζε να μάχεται ΒΔ του Πόγραδετς. Κατόπιν τούτου στις 5 Δεκεμβρίου η Μεραρχία, για να δημιουργήσει βάθος στην άμυνα και να προβεί σε αποσυμφόρηση των μονάδων της δημιούργησε δύο Υποτομείς άμυνας, έναν υπό τη διοίκηση του 65 ΣΠ (μείον Τάγμα) νοτιοδυτικά  του Μνήματος Γραίας  (στην περιοχή Στρέλτσας – Σιάλιες) και τον άλλο ανατολικά του Μνήματος υπό τη διοίκηση του Συνταγματάρχη Μπεγέτη με μονάδες 32 ΣΠ, Ι/53 Τάγμα, ΙΧα ΜΟΠ 75/19, Ίλη Ιππικού,

Το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών του Στολιόπουλου καθώς και το Ι/27 Τάγμα Κοζάνης του Σιακαβάρα είχαν μετασταθμεύσει την ημέρα αυτή από το όρος Κάμια στο χωριό Πίργκου (βόρεια Μαλίκης) και δεν υπάγονταν στις μονάδες των Υποτομέων.

Η επαφή με τον εχθρό περιορίστηκε μόνο σε δύο σημεία, στο ύψ. 1370 και βορείως του 1548.

6 , 7 και 8 Δεκεμβρίου 1940

Το βράδυ της 6^ης Δεκεμβρίου ο καιρός άρχισε να χειροτερεύει μετατρεπόμενος σε χιονώδη. Λόγω εξαιρετικών δυσχερειών τις οποίες συναντούσε η επίθεση της δεξιά XVII Μεραρχίας ανατίθεται στην ΙΧ Μεραρχία από το Γ΄ ΣΣ, εκτός της εξασφάλισης των κατεχόμενων εδαφών, και αποστολή απασχολήσεως των έναντι αυτής εχθρικών δυνάμεων, με επιθετικά εγχειρήματα περιορισμένης ακτίνας προς το χωριό Λέγκα και το ύψωμα Κορίτσα (1464) για τη διευκόλυνση της XVII Μεραρχίας.

Άνω και δεξιά το χωριό Κάτω Τσιέσμα και το ύψωμα Κορίτσα στα οποία επρόκειτο να προωθηθούν τμήματα του Αποσπάσματος Μπεγέτη

Κατόπιν τούτου η ΙΧ Μεραρχία διέταξε το Απόσπασμα Μπεγέτη να ενεργήσει δια προωθήσεως μικρών δυνάμεων προς το χωριό Κάτω Τσέσμα και το ύψωμα Κορίτσα.

Η κατά της Κορίτσας (1464) ενέργεια ανατέθηκε στις 7 Δεκεμβρίου στη Διλοχία του ΙΙΙ/32 Τάγματος, με διοικητή το διοικητή του Τάγματος ταγματάρχη Μορφέση Δημήτριο. Η Διλοχία αυτή με τα πολυβόλα του Τάγματος έλαβε την επαφή με τον εχθρό στις 8 Δεκεμβρίου περί την 10:00 ώρα στο ύψωμα 1538, το οποίο και κατέλαβε την 11:30 ώρα κατόπιν αγώνος, με καιρικές συνθήκες λίαν δυσμενείς (ισχυρός και πολύ ψυχρός άνεμος, κατά διαλείμματα, πτώση χιονιού και ομίχλη). Η Διλοχία μετά την κατάληψη του 1538 συνέχισε την προσπάθεια προς το ύψωμα Κορίτσα, χωρίς να σημειώσει κάποια πρόοδο λόγω της κακοκαιρίας (χιονοθύελλα, παχύ στρώμα χιονιού, ομίχλη) και της αδυναμίας υποστήριξης υπό του Πυροβολικού από έλλειψη ορατότητας.

11 Δεκεμβρίου 1940

Στις 11 Δεκεμβρίου η Μεραρχία, λόγω κοπώσεως του 32 ΣΠ που ήταν εγκατεστημένο στην τοποθεσία, έδωσε διαταγή στο Απόσπασμα Μπεγέτη να το αντικαταστήσει με τα Ι/27, ΙΙΙ/27 (Γρεβενών) και Ι/53 Τάγματα.

Κατά το πενθήμερο 11-15 Δεκεμβρίου επικρατούσε κακοκαιρία (παγετός, πτώση χιονιού κ.λπ.).  Ως εκ τούτου ο ανεφοδιασμός των τμημάτων στα υψώματα 1652 και 1538 έγινε από χωρικούς και άνδρες των μονάδων, καθόσον τα μεταγωγικά, λόγω του μεγάλου ύψους του χιονιού δεν μπορούσαν να κινηθούν, συνεργεία δε από οπλίτες και χωρικούς ασχολούνταν υπό τις οδηγίες του ΙΧ Λόχου Σκαπανέων με τη διάνοιξη των οδών και την εξασφάλιση της κυκλοφορίας. Η επαφή με τον εχθρό υπήρχε μόνο επί των υψωμάτων 1538 και 1370.  

Στρατιώτες την ώρα του φαγητού

Βολή πυροβόλου εναντίον εχθρικών στόχων

Στις 12 Δεκεμβρίου ο Αριστερός Υποτομέας της ΙΧ Μεραρχίας, νοτιοδυτικά του Μνήματος Γραίας, στον οποίο είχε  εγκατασταθεί αμυντικά το 65 ΣΠ, έπαψε να υπάρχει από της 12^ης Δεκεμβρίου και το Σύνταγμα αποσύρθηκε από την περιοχή, γιατί δεν  υπήρχε επαφή με τον εχθρό, λόγω των ορεινών, άβατων και χιονοσκεπών εκτάσεων της Σάρρα – Γκράμποβας και Μπότσκο.

Στις 15 Δεκεμβρίου το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών και Ι/27 Τάγμα Σιακαβάρα κατέχουν τη γραμμή 1687 – αυχένας Νίτσας – 1642 – 1370. Το ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών) φθάνοντας στην περιοχή αντικατέστησε  το ΙΙ/32 Τάγμα, το οποίο ήχθη εις Ντερντούσια και Στρέγγαλι, ως εφεδρεία του Αποσπάσματος Μπεγέτη. Τα ανωτέρω δύο Τάγματα αποτέλεσαν το «Συγκρότημα 27 Συντάγματος Πεζικού», υπό τον ταγματάρχη Παπαβασιλείου Χρήστο και εγκαταστάθηκαν ως εξής:

ΙΙΙ/27 Τάγμα (Γρεβενών): δύο Λόχοι με δύο Διμοιρίες πολυβόλων επί της γραμμής 1687 – αυχένας Νίτσας – Λέγκας (ναι) και ένας Λόχος με Διμοιρία πολυβόλων με τη διοίκηση του Τάγματος στη Νίτσα.

Ι/27 Τάγμα: με τη διοίκηση επί ανωνύμου υψώματος 1100 μ. νοτίως του υψώματος 1642, και ανά ένα Λόχο στα υψώματα 1370, 1642 και 1652.

Για την υποστήριξη με πυρά των τμημάτων αυτών η ΙΧα Μοίρα Ορειβατικού Πυροβολικού  75/19 τάχθηκε μεταξύ χωριού Οσνάτι και υψώματος 1652.

Στάθμευση

1) Στο Οσνάτι: η διοίκηση του Αποσπάσματος, η διοίκηση του Συγκροτήματος του 27 Συντάγματος Πεζικού (Συγκρότημα Παπαβασιλείου), τα εφεδρικά τμήματα του Ι/53 Τάγματος με όλα τα κτήνη του Τάγματος, τα μεταγωγικά του εις υψ. 1652 Λόχου του Ι/27 Τάγματος και τα μεταγωγικά της ΙΧα ΜΟΠ. 

2) Στη Νίτσα: η διοίκηση του ΙΙΙ/27 Τάγματος (Γρεβενών), τα εφεδρικά τμήματα του ΙΙΙ/27 Τάγματος και άπαντα τα κτήνη των Ι/27 και ΙΙΙ/27 Ταγμάτων πλην των εις υψ. 1652 3^ου Λόχου.

Κοπέλες πλέκουν μάλλινα είδη (πουλόβερ, χειρόκτια, κάλτσες κ.λπ.) για την αποστολή στο μέτωπο

Η Μεραρχία, στην προσπάθειά της να προστατεύσει τους άνδρες και τα μεταγωγικά από τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες, διέταξε:

1. Να χρησιμοποιηθεί για την παραμονή στις προφυλακές το ελάχιστο δυνατό προσωπικό.  
2. Την εγκατάσταση σε επισταθμία όλων των άλλων τμημάτων.
3. Την κατασκευή πρόχειρων στεγάστρων για τα τμήματα των προφυλακών.
4. Την κατασκευή στάβλων όπου δεν υπήρχαν αρκετοί για την στέγαση των κτηνών.
5. Την ταχύτερη αλλαγή των σκοπών και τον εφοδιασμό των τμημάτων των προφυλακών με θερμαντικές τροφές (κονιάκ, σταφίδες, σύκα, διπλό τσάι) και μάλλινα είδη (κάπες, διπλά κλινοσκεπάσματα, χειρόκτια, κασκόλ, πουλόβερ).

Υψώματα του όρους Κάμια στα οποία μετά την κατάληψή τους το Δεκέμβριο του 1940 εγκαταστάθηκαν αμυντικά οι μονάδες του Αποσπάσματος Μπεγέτη

Από 16-18 Δεκεμβρίου η κακοκαιρία με χιονοθύελλες εξακολουθούσε αμείωτη. Η κατάσταση στο μέτωπο παραμένει αμετάβλητη, με ελαφρά δράση του εχθρικού Πυροβολικού και με επαφή στα υψώματα 1370 και 1538. Η εργασία για τη διάνοιξη των δρομολογίων, καθώς το ύψος του χιονιού ξεπερνούσε το ένα μέτρο, ήταν εντατική. Επειδή λόγω ψύχους και χαμηλών θερμοκρασιών παρουσιάστηκαν πνευμονικές παθήσεις και κρυοπαγήματα συστάθηκαν αναρρωτήρια στα χωριά που ήταν εγκατεστημένα τα τμήματα. Επίσης, λόγω διακοπής των συγκοινωνιών από τα χιόνια, ο Λόχος Σκαπανέων και ορισμένα τμήματα εφεδρείας Πεζικού μαζί με ομάδες χωρικών ασχολούνταν με τη διάνοιξη και την αποκατάσταση των δρομολογίων. Η εργασία αυτή κράτησε μέχρι της 27^ηςΔεκεμβρίου που άρχισε ο καιρός να βελτιώνεται.

Από 19 έως 23 Δεκεμβρίου η κακοκαιρία συνεχίστηκε αμείωτη με ελαφρές διακοπές βελτιώσεως. Το χιόνι ξεπέρασε το 1,50 μ. και σε μερικά σημεία έφθασε στα 2 μέτρα λόγω ανεμοστρόβιλων.  

Στις 20 Δεκεμβρίου έγινε από το διοικητή του Αποσπάσματος  (Συνταγματάρχη Μπεγέτη) από το πρωί έως το βράδυ επιθεώρηση των ευρισκομένων στη Νίτσα τμημάτων του 27 ΣΠ, του ευρισκομένου εκεί αναρρωτηρίου και των τμημάτων των προφυλακών στον αυχένα Νίτσας και στα υψ. 1682, 1370 και 1652 τμημάτων Πεζικού και Πυροβολικού και καθορίστηκε η κατά οργανικά τμήματα επισταθμία στο Οσνάτι και στη Νίτσα. Η διοίκηση του  «Συγκροτήματος 27 Συντάγματος Πεζικού», στο οποίο υπαγόταν και το Τάγμα Γρεβενών, μεταστάθμευσε στις 22 Δεκεμβρίου από το Οσνάτι στη  Νίτσα.

Μεταφορά εφοδίων από οπλίτες σε αποκλεισμένα από τα χιόνια τμήματα επαφής.

Στις 25 και 26 Δεκεμβρίου η κακοκαιρία έφθασε στο ζενίθ. Όλοι οι δρόμοι αποκλείστηκαν από τα χιόνια. Με κόπο διανοίχθηκαν δρομολόγια από τμήματα Πεζικού και Μηχανικού με τη βοήθεια και των χωρικών για τον ανεφοδιασμό των τμημάτων των προφυλακών. 

Διανομή γλυκίσματος

29 Δεκεμβρίου 1940

Στις 29 Δεκεμβρίου ο καιρός βελτιώθηκε αισθητά. Η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη με ελαφρά δράση πυροβολικού επί του υψ. 1370. Η μεταφορά τροφίμων δυσχερής και ελλιπής. Διαπιστώθηκε κατόπιν αναγνωρίσεως υπό των αξιωματικών του Επιτελείου του Αποσπάσματος η κατοχή του υψ. 1506 υπό του εχθρού. Το εχθρικό πυροβολικό έβαλε επί 1538 και 1370 περισσότερα από 150 βλήματα. Η εχθρική αεροπορία βομβάρδισε την περιοχή Πόγραδετς. Διατάχθηκε η προπαρασκευή επιθετικής ενέργειας για κατάληψη του υψ. 1506.

Το αριστερό όριο της Μεραρχίας μετατοπίστηκε ανατολικότερα μέχρι της γραμμής Σιάλες – Μπόσκο – Γκούρι Τοπίτ – Λουκόβα άπαντα στη Μεραρχία. Ύστερα από διαταγή του Γ΄ ΣΣ καθορίστηκε η παρακάτω αμυντική εγκατάσταση της Μεραρχίας:

Διάταξη: εκ του αριστερού προς τα δεξιά δύο Συγκροτήματα.

1^ο Αριστερό Συγκρότημα δύο λωρίδες

(α) Στην αριστερή λωρίδα η VI Ομάδα Αναγνωρίσεως

(β) Στη δεξιά λωρίδα το ΙΙΙ/53 Τάγμα

2^ο Δεξιό Συγκρότημα (Κάμιας)

Τρία κέντρα αντιστάσεως τα εξής:

 (α) 53 ΣΠ (μείον Τάγμα)

(β) 27 ΣΠ (δύο Τάγματα, τα Ι/27 και ΙΙΙ/27 Γρεβενών)

(γ) ΙΧ ΣΟΠ (μείον Μοίρα)

Διοικητής του Δεξιού Συγκροτήματος. Ο διοικητής Πεζικού της Μεραρχίας Σχης Μπεγέτης Ιωάννης.

Έλληνες στρατιώτες εξορμούν για την κατάληψη υψώματος στο αλβανικό μέτωπο.

Στις 30 Δεκεμβρίου διατάχθηκε προπαρασκευή και αναγνώριση επιθετικής ενέργειας προς κατάληψη του υψ. 1506 (νοτίως Λέγκας). Την 07:00 ώρα το εχθρικό πυροβολικό βομβάρδισε για μισή ώρα το υψ. 1370 με αποτέλεσμα ένα νεκρό και έναν τραυματία. Νεκρός ήταν ο στρατιώτης Σαμαράς Ιωάννης από το Περιβόλι Γρεβενών, του 53 ΣΠ. Την 07:00 ώρα εχθρική αναγνώριση δυνάμεως 30 χιονοδρόμων υπό αξιωματικό εκ κατευθύνσεως Λέγκας προσέκρουσε στις γραμμές του Αποσπάσματος μεταξύ 1642 και 1506 και ανετράπη αφήνοντας επί του πεδίου της μάχης δύο νεκρούς, έναν τραυματία αιχμάλωτο, 12 τυφέκια, 2 ολμίσκους, 2 οπλοπολυβόλα, έναν ασύρματο, έξι ζεύγη χιονοπέδιλα και 22 βακτηρίες (μπαστούνια) για τα χιόνια.

Στρατιώτης ενταφιάζει συνάδελφό του κάπου στα βουνά της Αλβανίας. Σκεπάζει με πέτρες τον τάφο για να προφυλάξει τη σορό του φονευθέντος από τυχόν εκσκαφή και διαμελισμό υπό αγρίων ζώων

ΜΕΡΟΣ ΣΤ΄

ΜΗΝΑΣ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 1941

Από τις 7 Ιανουαρίου μέχρι τέλος Φεβρουαρίου 1941, λόγω προβλημάτων εφοδιασμού και δυσμενών καιρικών συνθηκών, διακόπηκε  σε ολόκληρο το μέτωπο η ελληνική προέλαση. Οι ελληνικές δυνάμεις ασχολήθηκαν με την αμυντική οργάνωση των εδαφών που είχαν καταλάβει. Παράλληλα, εκτελούσαν και επιθέσεις τοπικού χαρακτήρα, για τη διατήρηση του επιθετικού πνεύματος των μονάδων.

Το μήνα Ιανουάριο του 1941 οι μόνες μεταβολές που έχουμε στη διάταξη του Αποσπάσματος Μπεγέτη, στο οποίο υπάγονταν τα ΙΙΙ/27 και Ι/53 Τάγματα που υπηρετούσαν Γρεβενιώτες, ήταν η κατάληψη του υψώματος 1506 (νοτίως της Λέγκας) και ολοκλήρου του ορεινού συγκροτήματος Κορίτσας, δυτικά του Πόγραδετς. Επιχειρήσεις ευρύτερης εκτάσεως δεν αναλήφθηκαν λόγω της κακοκαιρίας και του μεγάλου ύψους του χιονιού, το οποίο αποτελούσε σοβαρό εμπόδιο στις κινήσεις των μαχητών. Για το λόγο αυτό η κύρια μέριμνα του Αποσπάσματος υπήρξε η σταθεροποίηση του κατεχομένου εδάφους, η λήψη συμπληρωματικών μέτρων για τη βελτίωση της αμυντικής ισχύος της τοποθεσίας, καθώς και η ίδρυση αναρρωτηρίων στο Οσνάτι και στη Νίτσα για την υγειονομική περίθαλψη των οπλιτών και  κυρίως των τμημάτων της πρώτης γραμμής, τα οποία, λόγω του δριμύτατου ψύχους και των αλλεπάλληλων χιονοθυελλών είχαν υποστεί πολλά κρυοπαγήματα. Ο ανεφοδιασμός των ανδρών σε τρόφιμα  εξασφαλιζόταν με κάθε πρόσφορο μέσο παρά τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες. Τα μεταγωγικά,  λόγω της κάλυψης των δρομολογίων από μεγάλο πάχος χιονιού, δεν είχαν τη δυνατότητα να κινηθούν και να μεταφέρουν εφόδια στα τμήματα της πρώτης γραμμής, οπότε αναγκαστικά χρησιμοποιήθηκαν για τη μεταφορά  αυτών οι οπλίτες των εφεδρικών μονάδων και οι κάτοικοι  των γειτονικών χωριών.

Στις αρχές του Ιανουαρίου επήλθαν μερικές μεταβολές στη διάταξη των μονάδων του Αποσπάσματος Μπεγέτη, προκειμένου να δημιουργηθούν  δύο Υποτομείς:

Α. Δεξιός Υποτομέας: την ευθύνη είχε αναλάβει το 53 Σύνταγμα Πεζικού (μείον ΙΙΙ/53 Τάγμα). Οι μονάδες του Συντάγματος εγκαταστάθηκαν  σταυψώματα που βρίσκονται νότια – νοτιοδυτικά του ορεινού συγκροτήματος της Κορίτσας με την εντολή να προετοιμασθούν για επίθεση, για να ολοκληρώσουν την κατάληψη του συγκροτήματος, όταν οι καιρικές συνθήκες θα ήταν ευνοϊκές.

Β. Αριστερός Υποτομέας: την ευθύνη είχε αναλάβει το 27 Σύνταγμα Πεζικού (μείον ΙΙ/27 Τάγμα). Η διάταξη των μονάδων του ήταν η εξής: Το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών είχε το Σταθμό Διοικήσεως στον αυχένα Νίτσας, τον 9^ο Λόχο με Διμοιρία Πολυβόλων στο υψ. 1687, τον  10^ο Λόχο με Διμοιρία Πολυβόλων στον αυχένα Νίτσας και τον 6^ο Λόχο του ΙΙ/27 Τάγματος  εφεδρεία σε απόσταση 500 μ. ΝΑ αυχένα Νίτσας. Ο Σ.Δ. του Συντάγματος και Διλοχία του Ι/27 Τάγματος εγκαταστάθηκε στη Νίτσα και ο 5^ος Λόχος του Ι/27 Τάγματος στο Στρέγγαλι, με μια Διμοιρία στην Κρούσοβα. Το  Ι/27 Τάγμα αποτελούσε την εφεδρεία του Αριστερού Υποτομέα.

Πυροβολικό: η ΙΧα ΜΟΠ των 75 χιλ. τάχθηκε στο ύψωμα 1652 για να έχει τη δυνατότητα εκτελέσεως βολής και προς τους δύο Υποτομείς. Η διοίκηση του ΙΧ Συντάγματος Ορειβατικού Πυροβολικού στο Οσνάτι και η ΙΙΙ/105 ΜΟΠ (Μπουτσικάρη) στη Ντερντούσια με ετοιμότητα επέμβασης σε όποιον Υποτομέα υπήρχε άμεση ανάγκη.

Εφεδρεία Αποσπάσματος το ΙΙ/32 Τάγμα στο χωριό Βερτσούνι. Ο Σ.Δ του Αποσπάσματος στο Οσνάτι.

Το 53 ΣΠ έλαβε εντολή να προετοιμάσει επιθετική ενέργεια για κατάληψη του υψώματος 1506 (νοτίως Λέγκας) με Λόχο του ΙΙ/53 Τάγματος έχοντας στη διάθεσή του ως εφεδρεία  και τον 6^ο Λόχου του ΙΙ/27 Τάγματος. Στις 2 Ιανουαρίου και ώρα 07:00 ο 6^ος Λόχος του 53 ΣΠ, ξεκινώντας από τη βάση εξορμήσεώς του (υψ. 1642), κατέλαβε αμαχητί το ύψωμα 1506 και εγκαταστάθηκε σ’ αυτό. Παρόλο που το ύψος του χιονιού ξεπερνούσε το ένα  μέτρο, το πρωί που έγινε η επίθεση ήταν παγωμένο και δεν προκάλεσε σοβαρή δυσχέρεια στην κίνηση των ανδρών. Κατά την επιχείρηση αυτή οι άνδρες έφεραν λευκούς επενδύτες (μπέρτες).

Μεταφορά παγόπληκτου στο Νοσηλευτικό Τμήμα

Υψώματα του όρους Κάμια τα οποία είχε υπό την κατοχή του

το Απόσπασμα Μπεγέτη στις 2 Ιανουαρίου 1941

Το βράδυ της 2 Ιανουαρίου 1941 η κατεχόμενη γραμμή της Μεραρχίας είναι: ύψ. 1687 – υψ. 1506 – ανώνυμο 2.000 μ. βορείως 1642 – ύψ. 1538. Επαφή με τον εχθρό  υπάρχει στα υψώματα 1506 – 1370 – 1538 (βλέπε χάρτη).

Στις 3 Ιανουαρίου ο καιρός βελτιώθηκε αισθητά, οπότε άρχισε η προπαρασκευαστική εργασία για την κατάληψη της Κορίτσας (υψ. 1464). Για το σκοπό αυτό:

(α) Έγινε αναγνώριση από τον διοικητή του Αποσπάσματος, σε συνεργασία με τους Επιτελάρχες των ΙΧ και ΧΙΙΙ Μεραρχιών, του διοικητή Πυροβολικού της ΙΧ Μεραρχίας, των διοικητών του 53 ΣΠ και ΙΧ Συντάγματος Πυροβολικού.

 (γ) Ορίστηκε να εκτελέσει την επίθεση το Ι/53 Τάγμα (Νεάπολης Κοζάνης) του Παλαιοδημόπουλου, το οποίο συγκεντρώθηκε στο υψ. 1538, για να το χρησιμοποιήσει ως βάση εξόρμησης. Υπενθυμίζουμε ότι στο Τάγμα αυτό υπηρετούσαν και Γρεβενιώτες.

(δ) Ο 3^ος Λόχος του Ι/27 Τάγματος μετακινήθηκε από τη Νίτσα εις αυχένα αμέσως ανατολικά του υψ. 1652, τεθείς στη διάθεση του 53 ΣΠ.

(ε) Ο 6^ος Λόχος του 53 ΣΠ αντικατασταθείς στο υψ. 1506 υπό του 6^ου Λόχου του ΙΙ/27 Τάγματος, επανήλθε εις υψ. 1642 ως εφεδρεία του ΙΙ/53 Τάγματος.

Φόρτωση σωλήνα ορειβατικού πυροβόλου σε ημίονο το 1940.

Τα λοιπά εξαρτήματα του πυροβόλου φορτώθηκαν σε άλλους ημιόνους.

Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΚΟΡΙΤΣΑΣ

[4 Ιανουαρίου 1941]

Από το μήνα Δεκέμβριο το Γ΄ ΣΣ διέταξε την ΙΧ Μεραρχία να μελετήσει και προβεί σε προπαρασκευαστικές ενέργειες για την κατάληψη της Κορίτσας. Η Μεραρχία, βλέποντας τις εξαιρετικές δυσχέρειες της επιτυχίας μιας τέτοιας επιχείρησης, λόγω του πάχους του χιονιού, που έφθανε στο ένα μέτρο, και της καθημερινής ομίχλης που επικρατούσε στην περιοχή, ανέφερε ότι η επιχείρηση πρέπει να εκτελεστεί μόνο όταν έλιωνε το χιόνι και έφθανε σε ύψος που θα επέτρεπε την απρόσκοπτη κίνηση των ανδρών του πεζικού και διαλυθεί η ομίχλη, για να μπορέσει να υποστηρίξει την επίθεση με παρατηρούμενες βολές το πυροβολικό, διότι σε διαφορετική περίπτωση η απόπειρα θα απέβαινε μάταιη.

Στις 30 Δεκεμβρίου φύσηξε δυνατός νότιος άνεμος και μέχρι τη νύχτα 2/3 Ιανουαρίου το ύψος του χιονιού κατέβηκε στα 15 εκατοστά και η ατμόσφαιρα καθάρισε από την ομίχλη.

Κατόπιν τούτου η Μεραρχία υπολογίζοντας τον απαιτούμενο χρόνο για τις αναγνωρίσεις και τη μετακίνηση των τμημάτων στις κατάλληλες για την επίθεση θέσεις όρισε την εκτέλεση αυτής για το πρωί της 4^ης Ιανουαρίου.

Την επίθεση θα εκτελούσε, όπως προαναφέρθηκε,  το Ι/53 Τάγμα Παλαιοδημόπουλου, υποστηριζόμενο υπό δύο Μοιρών Ορειβατικού Πυροβολικού της Μεραρχίας (ΙΧα και ΙΧγ), τριών Πυροβολαρχιών της ΧΙΙΙ Μεραρχίας και μιας Πυροβολαρχίας Βαρέως Πυροβολικού των 105χιλ. Κανονίστηκε το Τάγμα να καταλάβει διαδοχικά τους παρακάτω αντικειμενικούς σκοπούς (ΑΝΣΚ):

(α) Πρώτος ΑΝΣΚ το ανώνυμο ύψωμα 700 μέτρα νοτίως του υψ. Κορίτσα (1464).

(β) Δεύτερος ΑΝΣΚ το ύψωμα Κορίτσα (1464).

(γ) Τρίτος ΑΝΣΚ βράχος 800 μέτρα ΒΔ του υψώματος Κορίτσας.

Με την έναρξη της επίθεσης θα εκτελούσαν πυρά αυτομάτων όπλων προς τη δυτική πλευρά της Κορίτσας τα τμήματα της ΙΧ Μεραρχίας που ήταν εγκατεστημένα στην περιοχή του υψώματος 1370 και προς την ανατολική πλευρά τα τμήματα της ΧΙΙΙ Μεραρχίας που βρίσκονταν δυτικά του Πόγραδετς.

Στο κέντρο το ύψωμα Κορίτσα

στο οποίο στις 4 Ιανουαρίου έγινε σκληρή μάχη για την κατάληψή του

Πριν από την επίθεση θα εκτελούσε βολές επί 20΄της ώρας το Πυροβολικό για να καθηλώσει τα εχθρικά τμήματα, διότι από την αναγνώριση που έγινε προέκυψε ότι ο πρώτος αντικειμενικός σκοπός περιείχε χαρακώματα μήκους 600 περίπου μέτρων και στο ανατολικό μέρος υπήρχαν συρματοπλέγματα.

Ώρα εξόρμησης ορίστηκε η 10:00, για να δοθεί χρόνος προς συντονισμό και προσαρμογή στους στόχους των πυρών των μονάδων Πυροβολικού των δύο Μεραρχιών. Ευτυχώς για τη Μεραρχία ο ψυχρός άνεμος της προηγούμενης νύχτας επέφερε το πάγωμα του χιονιού ώστε να μη δυσχεραίνεται η κίνηση των πεζοπόρων τμημάτων από το νέο χιόνι που έπεσε. Η ορατότητα εξακολουθούσε να είναι καλή.

Το Ι/53 Τάγμα κατόπιν 20΄ προπαρασκευής πυροβολικού άρχισε την 10:15 ώρα της 4^ης Ιανουαρίου την επίθεση προς κατάληψη της Κορίτσας με συνθήκες πολύ δυσμενείς, επειδή είχε πέσει τη νύχτα νέο χιόνι, το οποίο διέκοψε τις οδικές συγκοινωνίες και τηλεφωνικές επικοινωνίες.

Εκδήλωση αντιπυροβολικού δεν έγινε την καθορισθείσα ώρα από την Πυροβολαρχία Βαρέως Πυροβολικού, διότι η διοίκηση της Ομάδας Πυροβολικού του Γ΄ ΣΣ δεν απέστειλε εγκαίρως στο Παρατηρητήριο του 1370 παρατηρητή αξιωματικό, όπως είχε διαταχθεί από την προηγουμένη. Το έδαφος του χώρου της επίθεσης ήταν πολύ απότομο και το  ύψος του χιονιού στον πρώτο και δεύτερο αντικειμενικό σκοπό έφθανε στα 60-80 εκατοστά. Ο εχθρός υπολογιζόταν σε Διλοχία περίπου με πολλά μέσα πυρός ιδία σε όλμους και ολμίδια. Διοικητής της επιθέσεως είχε ορισθεί ο διοικητής του 53 ΣΠ Ανχης Τζαναβάρας Μιχαήλ. Μόλις άρχισε η επίθεση, φονεύθηκε ο διοικητής του Ι/53 Τάγματος ταγματάρχης Παλαιοδημόπουλος Αθανάσιος από βλήμα εχθρικού πυροβολικού, που έπεσε στο παρατηρητήριό του. Έγινε αμέσως η αντικατάστασή του πρώτα από τον υπασπιστή του Συντάγματος και στη συνέχεια από τον ταγματάρχη Χατζή Δημήτριο, επιτελάρχη του Αποσπάσματος Μπεγέτη.

Ταγματάρχης Παλαιοδημόπουλος Αθανάσιος

Διοικητής 1/53 Τάγματος

Παρά τις ανωτέρω εδαφικές και καιρικές δυσχέρειες και την ηθική επίδραση την οποία είχε για τους άνδρες και τους αξιωματικούς των Λόχων ο θάνατος του πολύ αγαπητού σ’ αυτούς ταγματάρχη Παλαιοδημόπουλου, η επίθεση εξελίχθηκε κανονικά, καταληφθέντων του πρώτου αντικειμενικού σκοπού  εξ ολοκλήρου την 12:00 ώρα, του δεύτερου την 14:00 ώρα και του τελικού αντικειμενικού σκοπού  (υψ. 1464) την 16:00 ώρα.

Απώλειες Ελλήνων

Νεκροί: ο ταγματάρχης Παλαιοδημόπουλος Αθανάσιος, από τη Σπερχειάδα Φθιώτιδας,  ο έφεδρος ανθυπασπιστής Παπαγιάννης Αναστάσιος και 18 οπλίτες, από τους οποίους οι τέσσερις κατάγονταν από τα χωριά των Γρεβενών και ήταν οι εξής:

1. Στρτης Ζέρβας Αλέξανδρος, από την Κρανιά Δεσκάτης. Η Κρανιά υπαγόταν τότε στην επαρχία Γρεβενών.
2. Στρτης Μαρζέλης Ευάγγελος, από το Μέγαρο (υπηρετούσε στην ΙΧ Μοίρα Τραυματιοφορέων).
3. Στρτης Μαυρίδης Κωνσταντίνος, από το Κολοκυθάκι.
4. Στρτης Παπαδόπουλος Σωκράτης, από το Κέντρο Βεντζίων.

Τραυματίες: τρεις αξιωματικοί και 62 οπλίτες, από τους οποίους πέντε του Πυροβολικού.

Απώλειες εχθρού

Νεκροί: 3 αξιωματικοί (ένας ήταν λοχαγός) και 70 οπλίτες.

Αιχμάλωτοι: 3 αξιωματικοί, από τους οποίους ένας υπολοχαγός διοικητής Λόχου και 40 οπλίτες.

Στις 5 Ιανουαρίου διατάχθηκε η σταθεροποίηση των καταληφθεισών επί της Κορίτσας θέσεων και η εξασφάλιση συνδέσμου με τα  δυτικά αυτής υψώματα 1642 και 1370. Το απόγευμα έφθασε για επιθεώρηση στο Σ.Δ. του Αποσπάσματος στο χωριό Οσνάτι ο Στρατηγός Διοικητής Μεραρχίας Υποστράτηγος Ζυγούρης Χρήστος. Τη διοίκηση του Ι/53 Τάγματος ανέλαβε ο νεοπροαχθείς ταγματάρχης Χρυσικός Ι., (μέχρι τότε διοικητής 3^ου Λόχου Ι/27 Τάγματος) και ο προσωρινός διοικητής ταγματάρχης Χατζής Δημήτριος επέστρεψε στο Επιτελείο του Αποσπάσματος.

Ιταλοί αιχμάλωτοι περιμένουν το συσσίτιό τους 

σε ένα στρατόπεδο αιχμαλώτων τον Ιανουάριο του 1941

Στις 6, 7  και 8 Ιανουαρίου η κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη και οι ατμοσφαιρικές συνθήκες διατηρήθηκαν οι ίδιες. Άρχισε η τμηματική αντικατάσταση των επί Κορίτσας Τμημάτων του Ι/53 Τάγματος από τα αντίστοιχα του ΙΙΙ/53 προς ανασύνταξη και αναδιοργάνωση τούτου. Επαφή με τον εχθρό υπήρχε στα υψ. 1506-1370 και βορειοδυτικά Κορίτσας. Προς αποφυγή απωλειών από την ανταλλαγή βολών πυροβολικού και όλμων διατάχθηκε υπό της Μεραρχίας η κατασκευή σκέπαστρων εκστρατείας. Στις 6 Ιανουαρίου πέθανε στο Πρόσκαιρο Στρατιωτικό Νοσοκομείο Κορυτσάς  ο στρατιώτης του ΙΧ Συντάγματος Ορειβατικού Πυροβολικού Τζιατζιάφης Στέργιος από το Περιβολάκι Γρεβενών.

Από 9 Ιανουαρίου άρχισε εκ νέου η κακοκαιρία (χιονοθύελλες, πτώση χιονιών φθάνοντας στο ύψος 1,50 έως 2 μέτρα), η οποία διήρκεσε αμείωτη μέχρι της 20^ης του ίδιου μήνα. Κατά το διάστημα αυτό τα τμήματα με τη βοήθεια και των χωρικών των πλησιέστερων χωριών ασχολήθηκαν με τη διάνοιξη των δρομολογίων, που είχαν διακοπεί από τα χιόνια, καθώς και με τη βελτίωση της αμυντικής οργάνωσης των Κέντρων Αντιστάσεως. Λόγω του δριμύτατου ψύχους οι ασθένειες από τα κρυοπαγήματα αυξήθηκαν κυρίως στο ΙΙΙ/53 Τάγμα, που είχε εγκατασταθεί στην Κορίτσα, η οποία ήταν γυμνή και εκτεθειμένη στο βόρειο άνεμο. Παρουσιάστηκαν εκεί περί τα 200 κρυοπαγήματα που προήλθαν από την παραμονή στο ύπαιθρο των τμημάτων επαφής, μέχρις ότου επιτεύχθηκε η κατασκευή στεγάστρων.

Πολυβολητής εκτελεί βολή εναντίον εχθρικών στόχων

Ο εχθρός τις ημέρες αυτές παρενοχλούσε τα τμήματα των προφυλακών με βολές Πυροβολικού και όλμων. Τα ελληνικά τμήματα, κατόπιν διαταγής της Μεραρχίας, προωθούσαν τακτικά περιπόλους και εγκαθιστούσαν ενέδρες για την παρακολούθηση και στενότερη επαφή με τον εχθρό και τη σύλληψη αιχμαλώτων για την παροχή πληροφοριών. Ο ανεφοδιασμός των τμημάτων στο υψ. 1642 και στην Κορίτσα γινόταν με οπλίτες και χωρικούς, γιατί τα μεταγωγικά δεν μπορούσαν να κινηθούν λόγω του ύψους του χιονιού.  Ελήφθη πρόνοια από τη Μεραρχία για την ενίσχυση των ανδρών τόσο για περισσότερες τροφές και μάλιστα θερμαντικές, όσο και για ενδύματα μάλλινα,έτσι ώστε τα κρούσματα από τα κρυοπαγήματα να περιοριστούν στο ελάχιστο.

Ορειβατικό πυροβόλο κατά τη διάρκεια βολής

Στις 21 Ιανουαρίου άρχισε αισθητή βελτίωση του καιρού. Ύστερα από συνεργασία μεταξύ Στρατηγού Διοικητή Μεραρχίας, Διοικητή Πεζικού και Πυροβολικού και διοικητών 32 και 53 Συνταγμάτων Πεζικού, που έγινε στο χωριό Πρενίστα αποφασίστηκε αντικατάσταση του εις α΄ γραμμή 53 ΣΠ δια του 32 τοιούτου, με την υποχρέωση οι βαθμοφόροι των τμημάτων που θα αντικαθίσταντο να παρέμειναν επί ένα 24ωρο, για να ενημερώσουν τους αντικαθιστώντας συναδέλφους τους.

Από της 23^ης μέχρι της 26^ης Ιανουαρίου πραγματοποιήθηκε η αντικατάσταση όλων των μονάδων του 53 ΣΠ από τις αντίστοιχες του 32. Το 53 ΣΠ μεταστάθμευσε ως εφεδρεία της Μεραρχίας εις Πίργκου – Βερτσούνι.

Από τις 27 Ιανουαρίου και μέχρι τέλους του μήνα δεν είχαμε δραστηριότητες των εμπολέμων πλευρών εκτός από ανταλλαγή πυρών πυροβολικού και όλμων επί Ντουνίτσας εκ μέρους των ελληνικών τμημάτων και επί της  Κορίτσας εκ μέρους του αντιπάλου, χωρίς σοβαρές απώλειες. Ο καιρός νεφελώδης και ομιχλώδης με χιόνια κατά διαλείμματα.

ΜΕΡΟΣ Ζ΄

ΜΗΝΑΣ ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 1941

Την 1^η Φεβρουαρίου 1941 η κατεχόμενη από την ΙΧ Μεραρχία γραμμή παρέμεινε αμετάβλητη και η μέριμνα επικεντρώθηκε κατά πρώτιστο λόγο στη σταθεροποίηση του μετώπου και την άμεση λήψη μέτρων για την καλή διαβίωση και διατροφή των ανδρών και στην προφύλαξη αυτών από παγοπληξίες και πνευμονικές ασθένειες. Στην Κορίτσα κατασκευάστηκε  ικανός  αριθμός σκέπαστρων παθητικών υπό του ΙΧ Λόχου Σκαπανέων, ο οποίος ενισχύθηκε από οπλίτες  Πεζικού.

Οι μονάδες του Αποσπάσματος Μπεγέτη που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή του μετώπου, ήταν χωρισμένες σε δύο Υποτομείς, το Δεξιό Υποτομέα με Κέντρο αντιστάσεως την Κορίτσα και υπεύθυνο για τη διατήρηση αυτού το 32 ΣΠ και τον Αριστερό Υποτομέα με Κέντρο αντιστάσεως την Κάμια και υπεύθυνο το 27 ΣΠ (μείον ΙΙ/27 Τάγμα). Στον Αριστερό Υποτομέα υπαγόταν και το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών, το οποίο την περίοδο αυτή αποτελούσε την εφεδρεία του Τομέα ευρισκόμενο στη Νίτσα με ένα Λόχο στο Στρέγγαλι. Οι μονάδες Πυροβολικού της Μεραρχίας ήταν ταγμένες γύρω από το Οσνάτι.

Το Γ΄ ΣΣ, για να εξασφαλίσει ευνοϊκές συνθήκες προς την ορεινή κατεύθυνση Μνήμα Γραίας ή Γριάς (2024)– Γκούρι Τοπίτ (2148) – Λουκόβα (1982) και από εκεί προς ΒΔ, διέταξε στις 4 Φεβρουαρίου 1941 την ΙΧ Μεραρχία να καταλάβει και εξασφαλίσει την κορυφογραμμή Μνήμα Γραίας  – Γκούρι Τοπίτ – αυχένα 1840 (βόρεια Μνήματος Γραίας). Με την κατάληψη αυτή η τοποθεσία αποκτούσε βάθος και στηριζόταν καλύτερα το αριστερό πλευρό της Μεραρχίας. Το χιόνι στο ύψωμα Μνήμα Γραίας είχε ύψος 2,5-3 μέτρα, οπότε υπήρχε πρόβλημα στις επιθετικές επιχειρήσεις, πριν φθάσει η άνοιξη. Και τούτο γιατί ουδέν μηχάνημα, όπως οι όλμοι κα τα πολυβόλα,  ήταν δυνατόν να στερεωθεί και λειτουργήσει σε τέτοιο ύψος χιονιού, αλλά και το προσωπικό θα αντιμετώπιζε ανυπέρβλητες δυσκολίες παραμονής κάτω απότις συνεχείς ανεμοθύελλες, χιονοθύελλες και παγωνιές σε ύψος 2.000 μ. Κατά την άποψη της Μεραρχίας η πιο κατάλληλη εποχή για την έναρξη των επιχειρήσεων ήταν από τα μέσα έως τέλος Μαρτίου, πλην όμως το Γ΄ Σώμα Στρατού  είχε διαφορετική άποψη και προέβη εσπευσμένα στην έκδοση αυτής της διαταγής.

Η ΙΧ Μεραρχία  εξέδωσε αυθημερόν (4/2/41) διαταγή επιχειρήσεων για την κατάληψη του Μνήματος Γραίας – Γκούρι Τοπίτ και αυχένα 1840. Η επιχείρηση ανατέθηκε στο Απόσπασμα Μπεγέτη, το οποίο χρησιμοποίησε για την αποστολή αυτή  τις μονάδες του 27 ΣΠ, που είχε την προκάλυψη στο ύψωμα 1687. Για να ενισχυθεί το  Απόσπασμα στο έργο του η  Μεραρχία έθεσε στη διάθεσή του ολόκληρο τον ΙΧ Λόχο Μηχανικού και παντοειδές υλικό, κυρίως πτυοσκάπανα, τσεκούρια, υλικά παραπηγμάτων, έτοιμα συρματοπλέγματα και ταυτόχρονα του έδωσε εντολή να  χρησιμοποιήσει επί πληρωμή Αλβανούς χωρικούς για τη διάνοιξη των δρομολογίων από τα χιόνια και για τις μεταφορές. Πρέπει να σημειωθεί ότι η ημιονική οδός που θα ανοιγόταν μέσα σε χιόνια ύψους 2-3 μ. θα είχεπλάτος μεγαλύτερο από 1,60 μ., για να μπορέσει να κινηθεί μέσα σ’ αυτή φορτωμένο μουλάρι.Το μεγάλο ύψος χιονιού είχε ως συνέπεια η διάνοιξη του δρομολογίου να είναι βραδεία και αρκετά κοπιώδης.

Βορειοδυτικά της Νίτσας διακρίνονται τα υψώματα 1405 και 1687 και βορείως αυτών η ρεματιά Σκουμπίνι, όπου συγκεντρώθηκαν τρόφιμα, πυρομαχικά και λοιπά υλικά για την προπαρασκευή της επίθεσης προς κατάληψη του Μνήματος Γραίας.

Η κακοκαιρία εξακολούθησε αμείωτη με διαρκή αύξηση του πάχους του χιονιού και διακοπή των συγκοινωνιών. Οι προετοιμασίες των μονάδων, που θα συμμετείχαν στην επίθεση, γίνονταν με ταχύ ρυθμό.Ο καιρός όμως δεν επέτρεπε την εκτέλεση αυτής και γι’ αυτό αναβλήθηκε μέχρι βελτίωσης των καιρικών συνθηκών. Παράλληλα άρχισε η διάνοιξη των δρομολογίων και στο εφεδρικό ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών δόθηκε η διαταγή να μισθώσει χωρικούς και κτήνη για τη συγκέντρωση εφοδίων πάσης φύσεως και να προωθήσει αυτά κοντά στο ύψωμα1687, όπου είχαν αναγερθεί δύο ξύλινα παραπήγματα για εναπόθεση και διαφύλαξη υλικών. Σχετικά με την πρόσληψη των Αλβανών χωρικών χρησιμοποιήθηκαν επί πληρωμή 100 ως εργάτες και άλλοι 100 με τα κτήνη τους για τις μεταφορές.

Στις 8 Φεβρουαρίου περατώθηκαν οι προπαρασκευαστικές εργασίες του 27 ΣΠ, ο καιρός παρουσίασε βελτίωση, οπότε καθορίστηκε η έναρξη της επίθεσης από το πρωί της επομένης σε τρεις διαδοχικές φάσεις ως εξής:

1^η ΦΑΣΗ: κατάληψη υψώματος Μνήμα Γραίας

2^η ΦΑΣΗ: κατάληψη υψ. Γκούρι Τοπίτ.

3^η ΦΑΣΗ: κατάληψη υψ. 1840.

Μνήμα Γραίας. Κατεύθυνση επίθεσης 6^ου και 9^ου Λόχου 27 ΣΠ στις 11 Φεβρουαρίου 1941

Στις 9 Φεβρουαρίου και ώρα 5^η πρωινή με καιρό ομιχλώδη, ο 6^ος Λόχος του ΙΙ/27 Τάγματος με μια Διμοιρία πολυβόλων και επικεφαλής τον ταγματάρχη Φακίνο Παναγιώτη κινήθηκε από υψ. 1687 προς χαράδρα Σκουμπίνι και από εκεί κατ’ ευθείαν προς αυχένα νοτίως  Μνήματος Γραίας, όπου έφθασε την 11:40 ώρα. Ο αυχένας  κατελήφθη αμαχητί και μέσα σε πυκνότατη ομίχλη που δεν επέτρεπε την ορατότητα προς το μπροστινό έδαφος  ώστε να πετύχει την περαιτέρω προώθηση τμημάτων προς βόρεια κατεύθυνση.

Από το πρωί της 10ης Φεβρουαρίου με πολύ βελτιωμένο καιρό προωθήθηκε από το υψ. 1687 στον ανωτέρω αυχένα  ο 9^ος Λόχος του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών, με μια Διμοιρία πολυβόλων και επικεφαλής τον  υποδιοικητή του 27 ΣΠ ταγματάρχη Παπαβασιλείου Χρήστο, ο οποίος τις μεσημβρινές ώρες ανέφερε ότι έφθασε στον προορισμό του. Στη συνέχεια η Διλοχία προωθήθηκε δυτικά του Μνήματος Γραίας και εγκαταστάθηκε μέσα στα χιόνια στο ύψωμα 2058 σε επαφή με τον εχθρό, ο οποίος κατείχε με δύναμη Λόχου το ύψωμα Γκούρι Τοπίτ (2148).

 Ατυχώς ο ταγματάρχης Φακίνος, λόγω της καταστάσεως που βρισκόταν οι άνδρες του, το πρωτοφανές γι’ αυτούς ψύχος και των δυσχερειών κινήσεώς τους σε παγωμένο χιόνι στο οποίο γλιστρούσαν, δεν απέστειλε εγκαίρως την περίπολο προς το ύψωμα Γκούρι Τοπίτ, αλλά βράδυνε πολύ ώστε όταν η περίπολος κινήθηκε βλήθηκε από το ύψωμα ΒΔ του Μνήματος Γραίας από περίπολο 20 χιονοδρόμων Ιταλών.Έπειτα αναπτύχθηκε στο ύψωμα αυτό δύναμη περίπου Λόχου πολυβόλων, η οποία απεστάλη από τον αυχένα 1840. Κατόπιν τούτου ο αφιχθείς με  τον  9^ο Λόχο του ΙΙΙ/27 Τάγματος ταγματάρχης Παπαβασιλείου, αναλαμβάνοντας τη διοίκηση όλων των επί του Μνήματος Γραίας τμημάτων, διατάχθηκε να εξασφαλίσει την κατοχή των θέσεων του Μνήματος Γραίας και την επομένη (11/2) να επιτεθεί προς ανατροπή των εχθρικών αντιστάσεων που εμφανίστηκαν στο ύψωμα Γούρι Τοπίτ. Συγχρόνως δόθηκε διαταγή να ενισχυθεί η  Διλοχία Παπαβασιλείου με το 10^ο Λόχο του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών και με μια  Διμοιρία Πολυβόλων, η οποία έφθασε στο Μνήμα Γραίας την 10:00 ώρα της 11^ης Φεβρουαρίου.

Σαλπιγκτής κατά τη διάρκεια της επίθεσης σαλπίζει «προχωρείτε – προχωρείτε»

Στις 11 Φεβρουαρίου ο καιρός ήταν καλός. Η Διλοχία αφού ενισχύθηκε επιπλέον και από μια ομάδα όλμων και υποστηρίχθηκε από τα πυρά μιας Πυροβολαρχίας των 75 χιλ., εκτόξευσε επίθεση περί την 11:45 ώρα κατά του εγκατεστημένου αμυντικά επί του Γκούρι Τοπίτ (2148) εχθρού και κατέλαβε, από τις οκτώ κατά βάθος διατεταγμένες εχθρικές αντιστάσεις, τις πέντε, εντός της ημέρας. Η παραπέρα προώθηση αναχαιτίστηκε λόγω παρουσίας νέων εχθρικών τμημάτων από την κατεύθυνση Πουπάτι.

Την 1^η νυκτερινή ώρα της 12^ης Φεβρουαρίου έγινε νυκτερινό εγχείρημα κατά τριών αντιστάσεων επί του υψώματος 2148, οι οποίες κατελήφθησαν. Συνελήφθησαν αιχμάλωτοι οκτώ οπλίτες Ιταλοί. Ο καιρός εξακολούθησε αίθριος, αλλά πολύ ψυχρός ιδίως τη νύχτα, γεγονός που συνετέλεσε σε σχετική αποδυνάμωση των Μονάδων από κρυοπαγήματα και παγοπληξίες.

Κατά τις διήμερες επιχειρήσεις προς κατάληψη των επί του συγκροτήματος Μνήμα Γραίας – Γκούρι Τοπίτ  εχθρικών αντιστάσεων οι απώλειες του 27 ΣΠ ήταν σημαντικές και ανήλθαν σε 5 αξιωματικούς (1 ταγματάρχης, 1 ανθυπολοχαγός, 3 ανθυπασπιστές) και 40 οπλίτες νεκρούς και 5 αξιωματικούς και περί τους 110 οπλίτες τραυματίες. Μεταξύ των νεκρών αξιωματικών ήταν και ο ταγματάρχης Φακίνος Παναγιώτης. Από την περιοχή Γρεβενών έπεσαν μαχόμενοι ένας λοχίας και έξι στρατιώτες, οι παρακάτω:

Λοχίας Ζαρκογιάννης Ζήσης, από το Σπήλαιο, στρατιώτες: 1) Καραγιάννης Ιωάννης, από το Πολυνέρι, 2)  Καραγιάννης Ιωάννης, από τους Φιλιππαίους, 3) Κοτανίδης Ανανίας, από το Μεγάλο Σειρήνι, 4) Λούτσος Δημήτριος, από τα Γρεβενά, 5) Πιπίκας ή Μπιμπίκας Αθανάσιος, από τους Πυλωρούς, 6) Σακουράφας Αθανάσιος, από την Αλατόπετρα.

Οι εξακριβωμένες απώλειες του εχθρού ήταν 42 νεκροί, από τους οποίους δύο λοχαγοί και περισσότεροι από εκατό τραυματίες, σύμφωνα με πληροφορίες αιχμαλώτου. Κυριεύθηκαν δύο βαριά πολυβόλα, 3 οπλοπολυβόλα, 2 ολμίδια και μεγάλος αριθμός κιβωτίων πυρομαχικών.

Η  κατάληψη του πολύ ορεινού και σημαντικής στρατιωτικής αξίας συγκροτήματος Μνήματος Γραίας – Γκούρι Τοπίτ επέδρασε δυσμενώς στο ηθικό του εχθρού, διότι έθεσε σε αμηχανία τις σκέψεις του  σχετικά  με τις προθέσεις και τα σχέδια των ελληνικών μονάδων και γι’ αυτό άρχισε να μετακινεί τις δυνάμεις του σε νέες θέσεις και να ενισχύει τα προωθημένα τμήματα με άνδρες της εφεδρείας του.

Στις 13 Φεβρουαρίου το μεσημέρι επανήλθε στην ΙΧ  Μεραρχία (στο χωριό Νίτσα) ο διοικητής του 27 Συντάγματος Πεζικού συνταγματάρχης Μπομπορίδης Ηλίαςκαι ανέλαβε τη διοίκηση του Συντάγματος από τον αντισυνταγματάρχη Καρδαρά Κωνσταντίνο.Δύο ημέρες αργότερα έφθασαν στη Νίτσα από την περιοχή Κλεισούρας – Βερατίου το Επιτελείο, ο Λόχος Όλμων, ο 27 Ουλαμός Συνοδείας πυροβολικού των 65 χιλ.  (2 πυροβόλα) και τα μεταγωγικά Σώματος του 27 ΣΠ. Υπενθυμίζουμε ότι ο διοικητής του 27 Συντάγματος, μαζί με τα ανωτέρω τμήματα, από την αρχή της αντεπίθεσης των ελληνικών μονάδων στο αλβανικό έδαφος, στις 14 Νοεμβρίου 1940, είχε διατεθεί στη Χ Μεραρχία για τη συγκρότηση ενός Αποσπάσματος των δύο Ταγμάτων Πεζικού, με αποστολή αρχικά την κάλυψη των διαβάσεων του Γράμμου και στη συνέχεια συμμετοχή σε επιθετικές ενέργειες   στο εσωτερικό της Αλβανίας σύμφωνα με τις διαταγές της Μεραρχίας που υπαγόταν.  Επιστρέφοντας μετά τρεις μήνες στο Σταθμό Διοικήσεως του δικού του Συντάγματος, που βρισκόταν στη Νίτσα, ανέλαβε από 15 Φεβρουαρίου τη διοίκηση όλων των τμημάτων του. Είναι η πρώτη φορά που το 27 Σύνταγμα βρέθηκε στο αλβανικό μέτωπο με συγκεντρωμένες όλες τις οργανικές του μονάδες.

Στις 14 Φεβρουαρίου ο καιρός άρχισε να χειροτερεύει και εξαιτίας αυτού τα επί Γκούρι Τοπίτ τμήματα είχαν να παλέψουν όχι μόνο με τον εχθρό αλλά και με τα στοιχεία της φύσης.  Επειδή είχε επέλθει κόπωση των τμημάτων από τις συνεχείς επί μία εβδομάδα περίπου επιχειρήσεις σε δυσπρόσιτα, ορεινά και χιονοσκεπή υψώματα, άρχισε τμηματική αντικατάσταση τούτων με άλλα τοιαύτα. Σε εκτέλεση της διαταγής αυτής ο 10^ος Λόχος του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών, που ήταν εγκατεστημένος στο υψ. Γκούρι Τοπίτ, αντικαταστάθηκε από το 2^ο Λόχο του 53 Συντάγματος  και μεταφέρθηκε στο υψ. 1687,ως εφεδρεία  του Αριστερού Υποτομέα.

Στις 15 Φεβρουαρίου ο καιρός εξακολούθησε βροχερός με μικρά διαλείμματα αιθρίας. Ο 5^ος Λόχος του ΙΙ/27 Τάγματος , αφιχθείς στο Μνήμα Γραίας τη μεσημβρία, αντικατέστησε τον 9^ο Λόχο του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών, ο οποίος αναχώρησε την επομένη για Νίτσα, όπου έφθασε τις εσπερινές ώρες.

Στις 17 Φεβρουαρίου χιόνιζε, φυσούσε δυνατός αέρας  στα υψώματα και έβρεχε δυνατά  στα χαμηλότερα σημεία. Ο εχθρός ενήργησε τετράωρο σφοδρό βομβαρδισμό με όλμους και πυροβολικό από της 22:00 ώρας επί Γκούρι Τοπίτ. Από το βομβαρδισμό αυτό φονεύθηκαν 2 αξιωματικοί και 8 οπλίτες και τραυματίστηκαν 23 οπλίτες. Μεταξύ των νεκρών ήταν ο στρατιώτης Ράμμος Δημήτριος από το Σπήλαιο Γρεβενών.

Περί τη μεσημβρία της 20^ης Φεβρουαρίου έφθασε στο Σταθμό Διοικήσεως του Αποσπάσματος στο Οσνάτι ο Στρατηγός Διοικητής της  ΙΧ Μεραρχίας. Την ημέρα αυτή από ανταλλαγή πυρών στο ύψωμα Γκούρι Τοπίτ φονεύθηκε ο στρατιώτης του 53 ΣΠ Μάντζαρης Ηλίας από την Καλλονή Γρεβενών.

Μεταφορά εφοδίων με μεταγωγικά μέσα στα χιόνια

Τη νύχτα 22 προς 23 Φεβρουαρίου η κακοκαιρία επιδεινώθηκε αποκλείοντας όλες τις οδεύσεις εξαιτίας του μεγάλου ύψους χιονιού. Η μεταφορά τροφών από Νίτσα προς Γκούρι Τοπίτ (διαδρομή πλέον των 6 ωρών σε χιόνι) και από αυχένα Νίτσας προς υψώματα 1687 και 1405 γινόταν επί των ώμων των ανδρών. Άρχισε η κατασκευή καλυβών στο Μνήμα Γραίας. Ο Στρατηγός διοικητής Μεραρχίας αναχώρησε για Μαλίκη, αφού επιθεώρησε τα εις Οσνάτι και το Σ.Δ. του 32 ΣΠ τμήματα.

Από το απόγευμα της 27^ης  Φεβρουαρίου ο καιρός άρχισε να βελτιώνεται. Τα τμήματα ασχολήθηκαν με τη διάνοιξη δρομολογίων. Εκδόθηκε διαταγή αντικατάστασης των μονάδων του 27 ΣΠ από τις αντίστοιχες του 53 ΣΠ. Το βράδυ της επομένης έφθασε στο Οσνάτι για ενίσχυση του Πυροβολικού του Αποσπάσματος μια ΜΟΠ 75 χιλ. της Χ Μεραρχίας και ένας Ουλαμός 65 χιλ. του 51 ΣΠ. Την ημέρα αυτή το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών ήταν εφεδρεία του Αποσπάσματος στη Νίτσα.

Δυσχέρειες που παρουσιάστηκαν για την κατάληψη του ορεινού όγκου Μνήμα Γραίας – Γκούρι Τοπίτ

Κατά το μήνα Φεβρουάριο, με εξαίρεση πέντε ημέρες (από 8-13 Φεβρουαρίου), η κακοκαιρία υπήρξε πρωτοφανής, με αποτέλεσμα περισσότεροι από 500 άνδρες να υποστούν κρυοπαγήματα (Α και Β βαθμού)  και πνευμονικές παθήσεις και  να διακομισθούν στα πλησιέστερα  Νοσηλευτικά Κέντρα (αναρρωτήρια, Νοσηλευτικό Τμήμα), τα οποία είχε αναπτύξει η Υγειονομική Υπηρεσία στα χωριά Νίτσα και Οσνάτι. Τα 8/10  από τα κρούσματα των παγόπληκτων σημειώθηκαν στο Μνήμα Γραίας και στο Γκούρι Τοπίτ. 

Η απομείωση  της δύναμης των τμημάτων εξαιτίας των  ασθενειών είχε δυσμενή επίδραση και στη μαχητική ικανότητα των μονάδων, διότι απουσίαζαν από την επάνδρωση διαφόρων οπλικών συστημάτων κρίσιμες ειδικότητες.

Η επιχείρηση για κατάληψη του ορεινού όγκου Μνήμα Γραίας – Γκούρι Τοπίτ, σε υψόμετρο μεγαλύτερο των 2.000 μέτρων, έγινε μέσα σε δύσβατα δρομολόγια, καλυμμένα με μεγάλο πάχος χιονιού και συνεχείς χιονοθύελλες, και οι άνδρες είχαν να αντιμετωπίσουν όχι μόνο τον εχθρό αλλά και τις πολικές θερμοκρασίες. 

Η υπηρεσία ανεφοδιασμού λειτούργησε κανονικά, παρότι αντιμετώπισε αρκετές δυσκολίες λόγω της συχνής διακοπής από το χιόνι των οδικών συγκοινωνιών και της προσφυγής στο έσχατο μέσο μεταφοράς επί των ώμων από τους άνδρες τροφίμων και πυρομαχικών στα μαχόμενα τμήματα σε μια απόσταση 6-7 ωρών. Η εξάντληση των τμημάτωνυπήρξε μεγάλη, το ηθικό όμως των ανδρών διατηρήθηκε ακμαίο και  άξιο θαυμασμού.

ΜΕΡΟΣ Η΄

ΜΗΝΑΣ ΜΑΡΤΙΟΣ ΚΑΙ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941

Κατά το μήνα Μάρτιο το Απόσπασμα Μπεγέτη παρέμεινε στις ίδιες αμυντικές θέσεις επί του ορεινού όγκου Μνήματος Γραίας – Γκούρι Τοπίτ, τις οποίες βελτίωσε με την  κατασκευή σκέπαστρων, παραπηγμάτων στέγασης των ανδρών (καλύβες), ορυγμάτων μάχης και συγκοινωνίας, καθώς και κάλυψης ολόκληρου του μετώπου με συρματοπλέγματα. Και τούτο έγινε, διότι  δόθηκε στο Απόσπασμα ως πρώτη και κύρια αποστολή η άμυνα για αντιμετώπιση πιθανής εχθρικής ενέργειας και ως δευτερεύουσα η εκτέλεση ενδεχόμενης επίθεσης προς ευθυγράμμιση του μετώπου, όταν  οι συνθήκες θα παρουσιάζονταν ευνοϊκές.

Η καιρική κατάσταση κατά το μήνα αυτόν παρέμεινε αρκετά δυσμενής αλλά πολύ ευνοϊκότερη εκείνης του προηγούμενου μήνα. Αυτό συνετέλεσε στην κατασκευή με ταχύτερο ρυθμό των παραπηγμάτων προς στέγαση των ανδρών και στη μείωση των κρυοπαγημάτων  σε σημαντικό βαθμό σε σχέση με το μήνα Φεβρουάριο.

Στις αρχές Μαρτίου στον Αριστερό Υποτομέα, στον οποίο ανήκαν και τα υψώματα Μνήμα  Γραίας και Γκούρι Τοπίτ, ήταν εγκατεστημένοι αμυντικά οι Λόχοι του 27 και 53 ΣΠ. Ο 9^ος Λόχος του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών με ομάδα πολυβόλων είχε ταχθεί στον αυχένα Νίτσας και ο 10^ος στο ύψωμα 1687. Επειδή δεν υπήρχε άμεση εμπλοκή με τον εχθρό και ο καιρός βελτιώθηκε αισθητά, διατάχθηκε από τη Μεραρχία η αντικατάσταση των ταλαιπωρημένων από τα ακραία καιρικά φαινόμενα μονάδων του 27 ΣΠ από τις αντίστοιχες του 53 ΣΠ, πλην του 9^ου Λόχου του ΙΙΙ/27 Τάγματος, που αντικαταστάθηκε αργότερα.Στις 4  Μαρτίου τη διοίκηση του Αριστερού Υποτομέα ανέλαβε ο διοικητής του 53 ΣΠ και ο διοικητής του 27 ΣΠ συνταγματάρχης Μπομπορίδης με το Επιτελείο του και το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών(πλην 9^ου Λόχου) μεταστάθμευσαν στην Πρέσνιτσα και το Ι/27 Τάγμα στο Βερτσούνι.

Στις 6 Μαρτίου το Στρατηγείο του Γ΄ Σώματος Στρατού μετονομάστηκε σε Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) και το παλαιό τοιούτο που είχε διοικητή το Στρατηγό Ιωάννη Πιτσίκα καταργήθηκε. Στο νέο ΤΣΔΜ, το οποίο είχε διοικητή το Στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου, υπήχθησαν επιπλέον οι Χ και XVI Μεραρχίες (του Ε΄ ΣΣ που καταργήθηκε), οπότε αυτό είχε συνολικά τις ΙΧ, Χ, ΧΙΙΙ και XVI  Μεραρχίες.

Στις 6 Μαρτίου το Στρατηγείο του Γ΄ Σώματος Στρατού μετονομάστηκε σε Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ) και το παλαιό, που είχε διοικητή τον Στρατηγό Ιωάννη Πιτσίκα καταργήθηκε. Στο νέο ΤΣΔΜ, το οποίο είχε διοικητή τον Στρατηγό Γεώργιο Τσολάκογλου, υπήχθησαν επιπλέον οι Χ και XVI Μεραρχίες (του Ε΄ ΣΣ που καταργήθηκε), οπότε αυτό είχε συνολικά τις ΙΧ, Χ, ΧΙΙΙ και XVI  Μεραρχίες.

Εαρινή Επίθεση των Ιταλών

Από τις 9 έως 15 Μαρτίου 1941 έχουμε την Εαρινή Επίθεση των Ιταλών, ή Primavera (= άνοιξη), όπως αυτοί την ονόμαζαν. Η επίθεση αυτή πραγματοποιήθηκε  στη ζώνη ενεργείας του Β΄ Σώματος Στρατού (ιδίως στον Τομέα της Ι Μεραρχίας), μεταξύ των ποταμών Αώου και Άψου και είχε σκοπό την προέλαση των εχθρικών δυνάμεων διαμέσου της κοιλάδας του Αώου προς Πρεμετή – Λεσκοβίκι – Μέρτζανη και την περιοχή της Ερσέκας, για να διαχωρίσουν το βόρειο από τα νότιο μέτωπο. Την επιχείρηση από ιταλικής πλευράς είχε αναλάβει η 11^η Στρατιά του στρατηγού Κάρλο Τζελόζο με 9 μεραρχίες Πεζικού και μια Τεθωρακισμένη. Την επίθεση θα παρακολουθούσε προσωπικά και ο Μουσολίνι. Απέναντι από τις ιταλικές δυνάμεις αμυνόταν το Β΄ Σώμα Στρατού με 6 Μεραρχίες Πεζικού.

Η επίθεση των Ιταλών άρχισε την 06:30 ώρα της 9^ης Μαρτίου. Πριν από την επίθεση έβαλε το Πυροβολικό  επί δυόμιση ώρες.Υπολογίζεται ότι χρησιμοποιήθηκαν 300 πυροβόλα και ρίχτηκαν περίπου 100.000 βλήματα σε μέτωπο έξι χιλιομέτρων. Μεμεγαλύτερη πυκνότητα πυρών βλήθηκαν τα υψώματα 717 και 731, όπου ανασκάφτηκαν και ανατράπηκαν τα πάντα και οι τηλεφωνικές επικοινωνίες διακόπηκαν.Το ύψωμα 731 το οποίο ήταν δασωμένο με δένδρα ύψους 4-5 μέτρων, μέσα σε δύο ώρες  έγινε γυμνό.

Το ύψωμα 731 το οποίο υπερασπιζόταν το ΙΙ/5 Τάγμα

με διοικητή τον ταγματάρχη Κασλά Δημήτριο

Παράλληλα η εχθρική αεροπορία άρχισε τους βομβαρδισμούς σε ολόκληρο το μέτωπο του Β΄ Σώματος Στρατού, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην προσβολή των εφεδρειών και των συγκοινωνιών. Ακολούθησαν αλλεπάλληλες επιθέσεις με τμήματα πεζικού καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας χωρίς αποτέλεσμα. Οι ιταλικές μονάδες συνέχισαν τις επιθέσεις  επί τέσσερις ημέρες με αμείωτη σφοδρότητα. Οι απώλειες υπήρξαν μεγάλες και στις δύο πλευρές. Οι βολές του εχθρικού πυροβολικού δεν σταματούσαν ούτε τη νύχτα. Ο ίδιος ο Μουσολίνι, στις 12 Μαρτίου,  βλέποντας ότι η Εαρινή Επίθεση οδηγούνταν σε αποτυχία, διέταξε τη συνέχισή της με όλες τις διαθέσιμες δυνάμεις. Τα ελληνικά τμήματα αμύνονταν με πείσμα σε ολόκληρο το μέτωπο και κατέβαλαν αξιοθαύμαστες προσπάθειες, για να διατηρήσουν το κατεχόμενο έδαφος, αποκρούοντας όλες τις επιθέσεις των Ιταλών. Στις 15 Μαρτίου η ιταλική ηγεσία, βλέποντας το μάταιο του αγώνα, αποφάσισε την αναστολή των επιχειρήσεων.

Οι απώλειες των ελληνικών τμημάτων από τις  πενθήμερες αιματηρές συγκρούσεις ανήλθαν σε 47 αξιωματικούς και 1.196 οπλίτες νεκρούς και σε 144 αξιωματικούς και 3.872 τραυματίες. Οι απώλειες των ιταλικών δυνάμεων, σύμφωνα με την εκτίμηση της  ΔΙΣ/ ΓΕΣ, υπολογίζονται σε 11.880 νεκρούς και τραυματίες.     

Στην Εαρινή Επίθεσηδεν συμμετείχε το ΤΣΔΜτου Στρατηγού Τσολάκογλου ούτε οι μονάδες της ΙΧ Μεραρχίας, τις οποίες και εξετάζουμε, γι’ αυτό και δεν θα επεκταθούμε περισσότερο στην εξιστόρηση αυτής.

Στις 13 Μαρτίου ο 9^ος Λόχος του ΙΙΙ/27 Τάγματος Γρεβενών, ο οποίος ήταν εγκατεστημένος στον αυχένα Νίτσας, αντικατασταθείς από τμήματα  του 3^ου Τάγματος Πολυβόλων, επανήλθε στο Σ.Δ. του Τάγματος στο  χωριό Πρέσνιστα.

Στις 17 Μαρτίου ο καιρός ήταν καλός. Επειδή το εχθρικό πυροβολικό παρενοχλούσε συνεχώς με βολές τον αυχένα της Νίτσας και το δρόμο που οδηγούσε από εκεί στο ύψωμα 1687, διατάχθηκαν τα τμήματα να ενεργούν τους ανεφοδιασμούς μόνο τη νύχτα.  Στις 18 Μαρτίου ο καιρός μετατράπηκε σε χιονώδη με δριμύ ψύχος. Τα μεσάνυχτα εχθρικές περίπολοι, υποστηριζόμενες με πυρά όλμων και υποβοηθούμενες από το σκοτάδι και του πίπτοντος χιονιού, πλησίασαν τους λόχους του Αποσπάσματος κοντά στο Μνήμα Γραίας και τους προσέβαλαν με τα όπλα τους. Αποκρούστηκαν όμως αμέσως και υποχώρησαν.

Από τις 19 έως 29 Μαρτίου η τακτική κατάσταση παρέμεινε αμετάβλητη. Στις 25 Μαρτίου εορτάστηκε η επέτειος της Εθνικής Εορτής με εκκλησιασμό των ανδρών στις επισταθμίες Νίτσας, Οσνάτι, Πρέσνιστας, με ομιλίες αξιωματικών στους Λόχους και στα Τμήματα πρώτης γραμμής και με βελτίωση των μερίδων τροφής.

Στις 29 Μαρτίου η έδρα του Στρατηγείου της ΙΧ Μεραρχίας μεταφέρθηκε από τη Μαλίκη στη Ντερντούσια και εκδόθηκε διαταγή αντικατάστασης του 53 ΣΠ, που ήταν εγκατεστημένο στα υψώματα Μνήμα Γραίας και Γκούρι Τοπίτ, από τις μονάδες του 27 ΣΠ. Η αντικατάσταση έπρεπε να περατωθεί μέχρι 3 Απριλίου. Η διοίκηση του Αποσπάσματος, που βρισκόταν μέχρι τότε στο Οσνάτι, κατόπιν διαταγής, μεταστάθμευσε στη Ντερντούσια και ο διοικητής Πεζικού συνταγματάρχης Μπεγέτης εντάχθηκε στο Επιτελείο της Μεραρχίας. Από το μεσημέρι της 31^ης Μαρτίου οι μονάδες των Υποτομέων (Αριστερού και Δεξιού) έπαψαν να υπάγονται στο Απόσπασμα και έπαιραν διαταγές απ’ ευθείας από τη  Μεραρχία. 

Δυσχέρειες που παρουσιάστηκαν κατά το μήνα Μάρτιο του 1941

Κατά το μήνα Μάρτιο η κακοκαιρία υπήρξε μεν έντονη, ήταν όμως ηπιότερης μορφής σε σχέση με αυτή του Φεβρουαρίου. Το γεγονός τούτο συνετέλεσε να επιταχυνθεί ο ρυθμός κατά πρώτο λόγο της κατασκευής σκεπάστρων και καλυβών για την καλύτερη διαβίωση των ανδρών και κατά δεύτερο λόγο της κατασκευής χαρακωμάτων, συρματοπλεγμάτων και σκεπάστρων βομβαρδισμού σε ολόκληρο το μέτωπο της Μεραρχίας. Έτσι η αμυντική ισχύς στον Τομέα του Αποσπάσματος επαυξήθηκε σε βαθμό σημαντικό παρά τις πολλές δυσχέρειες (μεγάλο πάχος χιονιού, ψύχος, διακοπές στις συγκοινωνίες κ.λπ.). Η υπηρεσία του ανεφοδιασμού και οι διαβιβάσεις λειτούργησαν κανονικά. Όλοι εκτέλεσαν με ζήλο, αποφασιστικότητα και πείσμα την αποστολή τους.

Στα μετόπισθεν της ΙΧ Μεραρχίας είχαν αναπτυχθεί μερικά συνεργεία που παρήγαγαν ξυλοκάρβουνα, τα οποία προωθούνταν εντός σάκων στις μονάδες της πρώτης γραμμής για θέρμανση, καθώς δεν επιτρεπόταν το άναμμα της φωτιάς, διότι ο καπνός θα πρόδιδε τη θέση τους και θα αποτελούσαν εύκολους στόχους του εχθρικού  πυροβολικού και των όλμων. Η παραγωγή όμως αυτών δεν ήταν επαρκής, για να καλύψει όλες τις ανάγκες.

Οι απώλειες των τμημάτων από παγοπληξίες, κρυοπαγήματα και πνευμονικές παθήσεις ελαττώθηκαν αισθητά λόγω των εξαιρετικών μέτρων τα οποία έλαβαν οι Υποτομείς για την καλή διαβίωση των ανδρών. Κατά την επί πεντάμηνο συνεχή παραμονή του Αποσπάσματος στην πρώτη γραμμή το ηθικό των ανδρών διατηρήθηκε ακμαίο, παρά τις ανωτέρω δυσχέρειες (χιονοθύελλες, δριμύ ψύχος, εντατικές προσπάθειες για τον αδιάκοπο ανεφοδιασμό).

ΜΗΝΑΣ ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1941

Από την 27^η Μαρτίου  μέχρι την αιφνιδιαστική γερμανική επίθεση της 6^ης Απριλίου1941 εναντίον της Ελλάδας δεν είχαμε κάποια ουσιώδη μεταβολή στο Αλβανικό Θέατρο Επιχειρήσεων. Η πολεμική δραστηριότητα περιορίστηκε στη δράση πυροβολικού και περιπόλων προς τήρηση της επαφής. Εξαίρεση αποτέλεσε το Τμήμα Στρατιάς Δυτικής Μακεδονίας (ΤΣΔΜ), το οποίο προέβη σε ορισμένες τοπικού χαρακτήρα επιχειρήσεις προς βελτίωση των κατεχόμενων θέσεων. Σε ό,τι αφορά την ΙΧ Μεραρχία δόθηκε εντολή να προβεί στις 4 Απριλίου 1941 σε επιθετικές ενέργειες  προς κατάληψη των υψωμάτων 2120, 2082 και 1876 του ορεινού συγκροτήματος Μνήματος Γραίας. Η επιχείρηση αυτή ανατέθηκε στο 27 Σύνταγμα Πεζικού, υποστηριζόμενο από τρεις Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού (μία των 75 και δύο των 105 χιλ.). Η μία από τις δύο Μοίρες των 105 χιλ. είχε δοθεί για ενίσχυση από τη ΧΙΙΙ Μεραρχία, κατόπιν διαταγής του ΤΣΔΜ. Η τοπική αυτή επιχείρηση διεξήχθη σε μεγάλο υψόμετρο, με έδαφος πολύ δύσβατο και καλυμμένο με μεγάλο πάχος χιονιού (δύο μέτρων) που δυσκόλευε την κίνηση των επιτιθέμενων. Παρ’ όλες τις δυσχέρειες, η ορμητικότητα των ανδρών υπήρξε εξαιρετική και το ηθικό ακμαιότατο.

Το ορεινό συγκρότημα του Μνήματος Γραίας του όρους Κάμια

Η επίθεση εκτοξεύτηκε την 06:20 ώρα, εναντίον των υψωμάτων 2120 και 1876 κατόπιν 20 λεπτών προπαρασκευής πυροβολικού. Η επίθεση για κατάληψη του υψώματος 2062 θα γινόταν σε δεύτερο χρόνο. Στις 07:00 κατελήφθη το ύψωμα 1876 και στις 08:15 το 2120.  Την 10:15 ώρα και, ενώ ετοιμαζόταν η εκτόξευση επίθεσης και κατά του υψώματος 2062, ο Λόχος του ΙΙ/27 Τάγματος, που είχε καταλάβει το 1876, υπέστη αντεπίθεση από διπλάσιες εχθρικές δυνάμεις και, κατόπιν του τραυματισμού όλων των αξιωματικών του λόχου, αναγκάστηκε να συμπτυχθεί περί την 11:30 στη βάση εξόρμησης. Συγχρόνως ο εχθρός συγκέντρωσε σφοδρά πυρά πυροβολικού και όλμων επί του 2120, με αποτέλεσμα ο Λόχος που το είχε καταλάβει να αποδεκατιστεί.Η σφοδρότητα των εχθρικών πυρών πάνω στο ύψωμα ήταν τέτοια, που όπως αναφέρειη Μεραρχία, έμοιαζε με «εν ενεργεία ηφαίστειο» και πολλά πτώματα πολτοποιήθηκαν. Ο διοικητής του λόχου, παρά τα τέσσερα τραύματά του, παρέμεινε με τους λίγους μάχιμους άνδρες του μέχρι τις απογευματινές ώρες, οπότε αντικαταστάθηκε από άλλο λόχο.

Στις 14:10 εκτοξεύτηκε από το 27 Σύνταγμα αντεπίθεση με δύναμη τριών λόχων που διοικούνταν από ταγματάρχη και υποστηρίζονταν από Μοίρα 105 χιλ. και πυροβολαρχία 75 χιλ. προς ανακατάληψη του υψώματος 1876. Ο εχθρός αντιστάθηκε με πείσμα και αντέδρασε με πυρά αυτόματων όπλων, πυροβολικού και όλμων, πλην όμως μπροστά στην ορμητικότητα των ανδρών του Συντάγματος αναγκάστηκε να υποχωρήσει και το ύψωμα 1876 κατελήφθη εκ νέου περί την 16:00 ώρα. Το απόγευμα εκδηλώθηκαν διάφορες αντεπιθέσεις του εχθρού, οι οποίες αποκρούστηκαν. Η επίθεση προς κατάληψη του υψώματος 2062 ανεστάλη, λόγω ανεπάρκειας πυρομαχικών πυροβολικού και όλμων, οφειλόμενη σε δυσκολία ανεφοδιασμού από τα μετόπισθεν. Οι απώλειες από τιςανωτέρω αιματηρές επιθέσεις και αντεπιθέσεις ήταν οι κάτωθι:

Νεκροί: αξιωματικοί 2, οπλίτες 56.

Τραυματίες: αξιωματικοί 14, οπλίτες 343.

Αγνοούμενοι: ένας αξιωματικός και 35 οπλίτες.   

Στους νεκρούςπεριλαμβάνονται ένας έφεδρος ανθυπασπιστής και 19 οπλίτες από τα Γρεβενά. Εάν η επιχείρηση προγραμματιζόταν να γίνει τρεις ημέρες αργότερα, δεν θα θρηνούσαμε καθόλου θύματα, λόγω της αναστολής των επιχειρήσεων από  την αιφνιδιαστική  γερμανική επίθεση στα ελληνοβουλγαρικά και ελληνογιουγκοσλαβικά σύνορα. Οι νεκροί Γρεβενιώτες ήταν οι εξής:

1. Εφ. ανθυπασπιστής Ακριτίδης Κλεάνθης, από τη Μυρσίνα
2. Στρτης Γκασιώνας Αθανάσιος, από τη Μηλιά
3. Στρτης Γκουνέλας Δημήτριος, από την Κρανιά
4. Στρτης Γούσης Μιχαήλ, από το Περιβόλι
5. Στρτης Γούτσαρης Χαρίλαος, από τα Γρεβενά
6. Στρτης Ζέρβας Θεόδωρος, από την Κρανιά Δεσκάτης (υπαγόταν τότε στα Γρεβενά)
7. Στρτης Καζάνας Ιωάννης, από τους Φιλιππαίους
8. Στρτης Κόραβος Κωνσταντίνος, από το Οροπέδιο
9. Στρτης Λιάκας Γεώργιος, από τη Μηλιά
10. Στρτης Μαρτινόπουλος Κωνσταντίνος, από το Λουτρό Δεσκάτης (υπαγόταν τότε στα Γρεβενά)
11. Στρτης Μέρμηγκας Γεώργιος, από το Περιβόλι
12. Λοχίας Μήτσιου Στέργιος, από τα Γρεβενά
13. Στρτης Πατούνας Θεόδωρος, από την Κρανιά Δεσκάτης
14. Δεκανέας Πατούνας Ιωάννης, από την Κρανιά Δεσκάτης
15. Στρτης Πλησσιώτης Ιωάννης, από τον Αιμιλιανό
16. Στρτης Σιούτας Γεώργιος, από την Τρικοκκιά
17. Στρτης Σκλήφας Ευάγγελος, από το Μαυρονόρος
18. Στρτης Χριστοδούλου Βάιος, από το Καρπερό
19. Στρτης Καλόγερος Δημήτριος, από το Περιβόλι (αγνοούμενος)
20. Στρτης Ταλασίδης Κοσμάς, από την Κιβωτό (αγνοούμενος)

Έτσι διεξήχθησαν κατά την 4^η Απριλίου οι μάχες προς ολοκλήρωση της κατάληψης του ορεινού συγκροτήματος Μνήματος Γραίας. Το κύριο χαρακτηριστικό αυτών ήταν ότι διεξήχθησαν σε έδαφοςπολύ δύσβατο, σε υψώματα με μεγάλο υψόμετρο,κυμαινόμενο από 1870-2120 μέτρα,και καλυμμένα από χιόνια πάχους κατά μέσο όρο 2 μ., τα οποία,αρχίζοντας να λειώνουν  κατά τις μεσημβρινές ώρες, καθιστούσαν την κίνηση προβληματική.  Επιπλέον παρατηρούμε ότι ο εχθρός πρόβαλε πείσμονα αντίσταση, για να διατηρήσει τις θέσεις του και εκτόξευσε σφοδρές αντεπιθέσεις, για να τις ανακαταλάβει, γι’ αυτό είχαμε και πολλά θύματα.

Ένας άλλος παράγοντας που πρέπει να ληφθεί υπόψη είναι ότι οι ακραίες καιρικές συνθήκες (θερμοκρασίες κάτω του μηδενός, χιόνια, χιονοθύελλες, πάγος  κ.λπ.) που υπήρχαν τους μήνες Φεβρουάριο και Μάρτιο, κυρίως στη ζώνη του Μνήματος Γραίας,πέραν του ότι επέφεραν κόπωση και μέγιστες δυσχέρειες στη διαβίωση των ανδρών,προξένησαν και αρκετά κρυοπαγήματα (περισσότερα από 500), με αποτέλεσμα να μειωθεί η δύναμη των Λόχων, να υπάρχουν ελλείψεις σε κρίσιμες ειδικότητες, γεγονός που είχε  αρνητική επίδραση στη μαχητική ικανότητα των μονάδων. Οι ελλείψεις που δημιουργήθηκαν σε άνδρες συμπληρώθηκαν κατά το μεγαλύτερο μέρος περί το τέλος Μαρτίου με αποστολές από το εσωτερικό. Οι αποστολές αυτές όμως περιλάμβαναν άνδρες μεγάλων κλάσεων, που υστερούσαν σε εκπαίδευση, οπότε ήταν δύσκολο να καλύψουν  επαρκώς το κενότης μαχητικής ισχύος των μονάδων, μέσα στις λίγες ημέρες  που μεσολάβησαν  από την άφιξή τους μέχρι τη συμμετοχή τους στις επιχειρήσεις του Μνήματος Γραίας.

Στις 5 Απριλίου από 10:00 ώρας και επί 20 λεπτά εχθρικά αεροπλάνα βομβάρδισαν και πολυβόλησαν κατ’ επανάληψη τα Τμήματα του 27 Συντάγματος, πετώντας σε χαμηλό ύψος πάνω από το ύψωμα Γκούρι Τοπίτ. Οι απώλειες από το βομβαρδισμό ήταν 18 νεκροί και 19 τραυματίες οπλίτες. Μεταξύ των νεκρών ήταν και ο λοχίαςΓκούμας Αχιλλέαςτου Ι/53 Τάγματος,από το Μέγαρο Γρεβενών.

Επίθεση στα χιονισμένα βουνά της Αλβανίας

Στις 6 Απριλίου το πρωί ο Στρατηγός διοικητής της ΙΧ Μεραρχίας ενημέρωσε τα στελέχη του για την αιφνιδιαστική από τα χαράματα επίθεση του γερμανικού στρατού κατά της Ελλάδος στην Ανατολική Μακεδονία. Στο άκουσμα αυτής της πληροφορίας η πεποίθηση όλων ήταν ότι μπορούσαν να αντιταχθούν ηρωικά και στο νέο εισβολέα. Στις 7 Απριλίου ο συνταγματάρχης Μπεγέτης διατάχθηκε να προπαρασκευάσει επιθετική ενέργεια προς τα υψώματα βορείως Λέγκας – υψ. 1370 – Ντουνίτσα με τις μονάδες των 53 και 32 Συνταγμάτων, τις οποίες θα υποστήριζαν τρεις Μοίρες Ορειβατικού Πυροβολικού. Και ενώ έγιναν οι απαραίτητες αναγνωρίσεις από το διοικητή του Αποσπάσματος,τους διοικητές των Συνταγμάτων  και το διοικητή Πυροβολικού και καθορίστηκαν οι αντικειμενικοί σκοποί με την προοπτική η επίθεση να γίνει το επόμενο πρωί,με νεότερη διαταγή του Στρατηγού  της Μεραρχίας, που δόθηκε προφορικά στο διοικητή του Αποσπάσματος, ανεστάλη η εκτέλεση της επίθεσης, με τη δικαιολογία ότι δήθεν δεν ήταν κατάλληλες οι καιρικές συνθήκες. Η πραγματικότητα όμως ήταν η ενημέρωση που είχε για την προέλαση των Γερμανών προς τη Θεσσαλονίκη, οπότε τα προϊστάμενα της Μεραρχίας κλιμάκια είχαν διατάξει την αναστολή όλων των επιχειρήσεων στο μέτωπο της Αλβανίας. 

Στις 9 Απριλίου 1941 παραδόθηκε στους Γερμανούς η Θεσσαλονίκη και το Ελληνικό Γενικό Στρατηγείο  αποφάσισε τη συντεταγμένη  υποχώρηση από το Αλβανικό Μέτωπο των ελληνικών μονάδων. Η ΙΧ Μεραρχία έλαβε το βράδυ της 11^ης Απριλίου διαταγή από το ΤΣΔΜ να απαγκιστρώσει τα τμήματα της πρώτης γραμμής την 20:00 ώρα  της επομένης (12/4)και κινούμενη νύχτα, υπό την κάλυψη οπισθοφυλακής να συμπτυχθεί προς Μαλίκη – Κορυτσά – Ντάρζα – Σίνιτσα -Μπόζιγκραντ- Νεστόριο Καστοριάς – Καστανοχώρια. Προ διημέρου  είχε λάβει εντολή να εκκενώσει τις αποθήκες επιμελητείας εις Πίργκου και Κροσνίστι και τα υπάρχοντα υλικά πάσης αρμοδιότητας να μεταφερθούν προς τα πίσω, εκτός από τα πυρομαχικά  που έπρεπε να φέρουν  οι Μονάδες μαζί τους. Επίσης την ημέρα αυτή διατάχθηκε  η εκκένωση και μεταφορά προς τα πίσω των υπαρχόντων στα νοσηλευτήρια ασθενών και τραυματιών.

Η Μεραρχία, εκμεταλλευόμενη στις 12 Απριλίου το χιόνι που έπεφτε και την πυκνή ομίχλη που υπήρχε στην περιοχή, άρχισε από το μεσημέρι να μετακινεί προς τα πίσω διάφορες μονάδες, καθώς η κίνησή τους ήταν αθέατη από τον εχθρό και γινόταν με καλύτερες συνθήκες λόγω ημέρας.

Στις 13 Απριλίου (Κυριακή των Βαΐων) το ΙΙΙ/27 Τάγμα Γρεβενών υποχωρώντας βρισκόταν κοντά στη λίμνη Μαλίκη με κατεύθυνση προς Κορυτσά.  Την ημέρα αυτή η εχθρική αεροπορία βομβάρδιζε συνεχώς τις περιοχές Μαλίκης και Κορυτσάς.  Από τον αεροπορικό βομβαρδισμό σκοτώθηκε ο λοχίας Μπούμπαρης Γεώργιος, από το Ζιάκα Γρεβενών.

Τη νύχτα της 14^ης Απριλίου το 27 Σύνταγμα Πεζικού βρισκόταν στην περιοχή Σίνιτσα – Μπόζιγκραντ, κοντά στην ελληνοαλβανική μεθόριο. Την επομένη  εισήλθε στο ελληνικό έδαφος και αφού πέρασε από το χωριό Αγία Άννα Καστοριάς, έφθασε στις 15 Απριλίου (Μ. Τρίτη) στο Σκαλοχώρι Βοΐου, όπου το Τάγμα Γρεβενών την άλλη ημέραδιαλύθηκε και οι στρατευμένοι σ’ αυτό επέστρεψαν στα σπίτια τους. Σημειώνεται ότι την ημέρα αυτή μηχανοκίνητες φάλαγγες των Γερμανών είχαν καταλάβει τα Γρεβενά και προήλαυναν προς Καλαμπάκα. Το Επιτελείο της ΙΧ Μεραρχίας με τους αξιωματικούς και οπλίτες των Μονάδων του 27 Συντάγματος και των Μοιρών Πυροβολικού, που κατάγονταν από τη Θεσσαλία και νοτιότερα (Στερεά Ελλάδα, Πελοπόννησο κ.λπ.), συνέχισε την πορεία του, ακολουθώντας τα δρομολόγιο Σκαλοχώρι – Αυγερινός – Πεντάλοφος – Καλλονή Γρεβενών – Αλατόπετρα – Πολυνέρι– Μικρολίβαδο – Μηλιά Μετσόβου – Μέτσοβο. Στη Μηλιά Μετσόβου αξιωματικοί και οπλίτες έφθασαν το μεσημέρι της 20^ης Απριλίου, όπου για πρώτη φορά από την έναρξη της συμπτύξεως ανεφοδιάστηκαν με τρόφιμα, που στάλθηκαν από το Μέτσοβο με μέριμνα της Υπηρεσίας. Στη διαδρομή από τα σύνορα μέχρι τη Μηλιά οι άνδρες των Μονάδων υπέφεραν από την πείνα και τα ζώα από νομή.  Και τούτο συνέβη, διότι, όταν στις 15 Απριλίου έφθασαν στο Σκαλοχώρι, δεν είχαν τη δυνατότητα να ανεφοδιασθούν από τη Καλαμπάκα – Γρεβενά και Κοζάνη με τρόφιμα και κριθάρι, καθόσον τα δρομολόγια από τη Φλώρινα – Καστοριά μέχρι τα Γρεβενά  ελέγχονταν από τους Γερμανούς. Στα χωριά που περνούσαν δεν υπήρχαν τρόφιμα, για να αγοραστούν. Η μόνη δυνατότητα ανεφοδιασμού ήταν από την Ήπειρο με ημιόνους μέσα από δύσβατα δρομολόγια.  Τελικά το 27 Σύνταγμα Πεζικού έφθασε στο Μέτσοβο στις 21 Απριλίου,  αλλά λόγω ανακωχής με τους Γερμανούς, (20 Απριλίου, ημέρα του Πάσχα), κατευθύνθηκε προς Κουτσούφλιανη και Αμπελοχώρι Καλαμπάκας, όπου στις 26 του ίδιου μήνα διαλύθηκε.