(γράφει ο Βαγγέλης Μπάκας)

Πώς να νιώσει σεβασμό στο ψωμί, ακόμα και το σημερινό χωριατόπουλο, εάν δεν παρακολουθήσει την παραδοσιακή άροση, την σπορά, τον θερισμό, το κουβάλημα των δεματιών και τον αλωνισμό, από κάποια παλιά ντοκιμαντέρ! Εργασίες πολύ επίπονες και εξαντλητικές. Γένεσις: Εν ιδρώτι του προσώπου σου φαγή τον άρτον σου.

Έχω προλάβει, λόγω ηλικίας, να οργώσω τη γη με το αλέτρι, και με υποζύγια τα δυο μου βόδια! Να σπείρω το σιτάρι! Να το λιπάνω! Να το θερίσω με το δρεπάνι! Να κουβαλήσω τα δεμάτια με το ξυλάμαξο στο αλώνι! Και φυσικά να τα αλωνίσω, μέχρι να ξεχωρίσει το άχυρο και η ήρα από το στάρι!

Πολύς ιδρώτας μέχρι να φτάσει το σιτάρι στο μύλο και να επιστρέψει σε αλεύρι! Κι αφού γεμίσει το αμπάρι, το περιλαμβάνει η νοικοκυρά για να το κάνει ψωμί, πίτες, κουλουράκια, γλυκά, και ένα σωρό άλλα πεντανόστιμα εδέσματα.

Εκείνο το ψωμί δεν είχε καμιά σχέση με το σημερινό. Πρώτον ήταν τεράστιο και, με τη βούλα στη μέση, έμοιαζε καταπληκτικά με τον αφαλό εγγείου! Εκείνο όμως το οποίο έκανε τη διαφορά δεν φαινότανε. Πρόκειται για τη μυρουδιά! Όλα τα σπίτια των χωριών είχαν ατομικό φούρνο. Κι αν φούρνιζε μια νοικοκυρά μοσχοβολούσε η γειτονιά. Να και η κλισέ φράση:

«Εσύ φουρνίζεις κυρά Σταμάτα;».

«Ναι κυρ Κώστα! Μόλις το έβγαλα. Σταμάτα να σου δώσω μια μπουκιά ζεστό και αφράτο!».

Τσακίζει μια γωνιά του ψωμιού και προσφέροντάς το με απλοχεριά, του τσακίζει η μοσχοβολιά τη μύτη!…

Σήμερα έχει καταργηθεί ακόμα κι ο Αλωνάρης. Ο Αύγουστος δεν είναι θεριστής, κι ούτε Αλωνάρης. Θέρος κι αλωνισμός γίνονται ταυτόχρονα μέσα στον Ιούλιο. Φυσικά στην περιοχή μας! Οι θεριζοαλωνιστικές μηχανές έχουν κουρέψει και αλωνίσει όλα τα χωράφια μέσα σε λίγες μέρες. Ακόμα και τα άχυρα έχουν δέσει, για να τα στείλουν για πολτοποίηση.

Κι όμως, ενώ το προϊόν αποτελεί τη βάση της τροφής της ελληνικής οικογένειας έχει υποτιμηθεί εντελώς. Και τι δεν βλέπουμε καθημερινά στην τηλεόραση! Πότε όμως θα δούμε μια θεριζοαλωνιστική μηχανή, για να μάθουν τα παιδιά και τα εγγόνια μας τη διαδικασία της συγκομιδής του σιταριού, και της παρασκευής του ψωμιού από αυτό! Να γιατί κάποια παιδιά νομίζουν πως τα στραγάλια βγαίνουν από τη στραγαλιά! Ενώ το ψωμί από το ράφι του πρατηρίου. Λες και είναι βενζίνη!

Κατά την ταπεινή μου γνώμη, οι αγρότες της παραδοσιακής καλλιέργειας της γης, με τους κτηνοτρόφους, έπρεπε να ήταν οι εφοπλιστές της ξηράς εκείνης της εποχής!

Θα αρκεστώ στο πρωινό γεύμα: Ψωμί, γάλα, μέλι, βούτυρο, τσάι, αυγά, τυράκι, κέικ κλπ, είναι όλα γεωργοκτηνοτροφικά προϊόντα. Είναι όλα πεντανόστιμα. Κι όταν είναι χωριάτικα κι αγνά μοσχοβολούν. Δυστυχώς όμως δεν ισχύει το ίδιο και για τον αδικημένο τον γεωργό. Αυτός είναι χωριάτης! Μοσχοβρωμάει… Του τα παίρνουν όλα, και μάλιστα σε εξευτελιστική τιμή. Ενώ την κοπριά, για τα λουλούδια της κυρίας, τάδε εντελώς δωρεάν! Τι να πει κανείς! Χίλιες φορές χωνεμένη κοπριά, παρά αχώνευτη νεόπλουτη!

Σήμερα, όταν θέλεις να μάθεις το επάγγελμα κάποιου τον ρωτάς ευθέως: Με τι ασχολείσαι; Ποιο είναι το επάγγελμά σου; Και σου απαντά ανάλογα.

Στα παλιά τα χρόνια να τι λέγανε σε εκείνον ο οποίος δεν δεν είχε δική του δουλειά: Πού βγάζεις το ψωμί σου; κλπ.

Όσες φορές πήγα στο εξωτερικό και μου σερβίρισαν ψωμί, νόμισα πως έπαιρνα αντίδωρο! Και από ό, τι θυμάμαι, μόνο στην Τουρκία ήταν αρκετό και δωρεάν!

Πόσο με λυπεί όταν βλέπω μερικούς πελάτες, στις διάφορες εστίες, στα συμπόσια, στους γάμους κλπ, να πετάνε ένα κομμάτι ψωμιού για να ειδοποιήσουν κάποιον που δεν τους ακούει! Λες και είναι ένα κομμάτι χώμα, πέτρα ή ξύλο! Πού είναι αυτός ο σεβασμός στο ψωμί;

Να γιατί, πριν μπήξει ο ζευγολάτης το υνί στη γη έκανε στο σταυρό του, και μια ευχή να είναι η σοδειά καλύτερη από την προηγούμενη.

Η τιμή του ψωμιού στα χρόνια της φτώχειας και της στέρησης ήταν μια απίστευτη ιεροτελεστία για τα σημερινά δεδομένα.

Μόλις καθότανε η οικογένεια γύρω από το τραπέζι (κυρίως πολύτεκνη) ο παππούς ή ο πατέρας είχε το γενικό πρόσταγμα. Κανένας δεν άγγιζε πιρούνι ή κουτάλι εάν δεν ξεκινούσε ο αρχηγός της οικογένειας. Και πριν βάλει ευλογητό, με το σταυροκόπημα, η νοικοκυρά του πρόσφερε το ψωμί λέγοντας:

«Χώρισε άντρα το ψωμί!».

Χώρισε! Ούτε κόψε, ούτε σπάσε! Χώρισε! Το ψωμί δεν το κόβανε. Δεν το σφάζανε όπως το κοτόπουλο ή το αρνί με το γουρούνι! Κι ας μην είχε αίμα! Είχε όμως ψίχα! Είχε ψυχή!

Πρώτος έπαιρνε την πρώτη μπουκιά και πρώτος αποχωρούσε ο πατέρας ή ο παππούς από το τραπέζι. Ήταν κι αυτός ένας σεβασμούς στους μεγαλύτερους. Σήμερα άστο…

Η νοικοκυρά πριν κάνει οποιαδήποτε δουλειά μάζευε τις ψίχες για τις κότες, ενώ τα μεγαλύτερα αποφάγια για τα μεγαλύτερα ζώα. Τίποτε δεν πήγαινε χαμένο.

Είναι τυχαίο άραγε που κατά τη δεκαετία του πενήντα και του εξήντα τα σκουπίδια των Γρεβενών τα μάζευε ένα ιππήλατο δίτροχο κάρο! Σήμερα φυσικά χρειάζεται ένα φορτηγό η κάθε γειτονιά.

Θέλετε και μια άλλη σύγκριση με τα σημερινά δεδομένα! Χρονιάρα μέρα, και τα παιδιά ακόμα να επιστρέψουν για να κάνουν το έθιμο της κοπής της πίτας. Κι αυτοί τη χρονιά οι άμοιροι γονείς θα φάνε μόνοι και φαρμακωμένοι. Κι όταν τα παιδιά θα ξυπνήσουν την επομένη το μεσημέρι, θα πάρουν για πρωινό ακόμα μία μερίδα από τάμπλετ! Θα τραβάνε τις εικόνες με το δείκτη του χεριού, σαν να καθαρίζουν φακές!

Σημεία των καιρών και τεράστια παρακμιακά σημάδια! Πάει και η οικογένεια. Μας την πήραν οι οχτροί και μας άφησαν τα γένια! Δεν είναι μούσι αυτό που λέω…

Παρόλα αυτά ο έλληνας τρώει πολύ ψωμί. Κι ο λόγος! Επειδή είναι αρκετά φτηνό σε σύγκριση με το φαγητό. Άρα ψωμοζεί!

Ο Γάλλος τρώει πάρα πολύ κρέας, γιατί είναι αρκετά φθηνό.

Άρα Σαρκοζί!…

Μόνο όσοι στερήθηκαν το ψωμί, ή κοπίασαν για την απόκτηση του, το εκτιμούν. Να τι λέει η προσευχή της Κυριακής:

«Τον άρτον ημών τον επιούσιον δος ημίν ΣΗΜΕΡΟΝ» Έτσι αναφέρεται στην Καινή διαθήκη το αίτημα της Κυριακής προσευχής. Κάποιοι όμως ζήτησαν τον άρτον για τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους, και όλο το σκυλοσόι μέχρι και τη Δευτέρα παρουσία. Κι όμως, εγκρίθηκε το αίτημά τους. Ποιος τελικά κυβερνά αυτόν τον τόπο! Ο Θεός, o Καραμανλής, ή ο Μαμωνάς;

Να τι άλλο λέει η Αγία Γραφή: «Αιτείτε και δοθήσετε». Γιατί όμως ο Θεός γύρισε την πλάτη του στους ταπεινούς, νηστικούς και καταφρονεμένους, όπως το ΚΚΕ στον καπιταλισμό!

Respekt du pain Λοιπόν!

Υ.Γ. Η πιο τραυματική εμπειρία μου, ως λιλιπούτειος γεωργός, ήταν το 1959. Τότε που ο πατέρας μου με ξύπνησε στις δέκα η ώρα το βράδυ για πρωί, και σπέρναμε όλη την νύχτα, μέχρι την ώρα που υπέκυψα στην κούραση και με πήρε ο ύπνος χαράματα! Το ρολόι του πατέρα μου δεν έδειχνε το βράδυ! Ευτυχώς τα ζώα φρούμαξαν μόλις με είδαν, σταμάτησαν, και δεν με ποδοπάτησαν! Διαφορετικά θα με έκοβε το υνί. Τα χρωστώ τη ζωή μου!