(του εκπαιδευτικού Α/θμιας Εκπ/σηςΗλία Γάγαληκατόχου Μεταπτυχιακού τίτλου στην Αγωγή της εκπαίδευσης.)

 Ο Ηπειρωτικός Φιλεκπαιδευτικός σύλλογος στην Κωνσταντινούπολη

Ο Ηπειρωτικός Φιλεκπαιδευτικός σύλλογος στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε στις 12 Ιανουαρίου 1872.
Σκοπός του ήταν να βοηθήσει εκπαιδευτικά την περιοχή της Ηπείρου στην οποία τότε ανήκε και η περιοχή της Επαρχίας Γρεβενών. Θεωρούσαν χαρακτηριστικά ότι …

 

το κυριότερο μέσο με το οποίο επιτυγχάνονταν ο σκοπός τους ήταν η εξάπλωση της Δημοτικής εκπαίδευσης και αυτό γίνονταν με τη σύσταση και υποστήριξη σχολείων είτε με χρήματα είτε με βιβλία.

 

Το 1873-1874 συντάχθηκε από το Δ. Μαλιάδη η σπουδαιότατη έκθεση της επιτροπής που ορίστηκε και διαβάστηκε στο Σύλλογο από τον Γ. Χασιώτη στις 19 Μαΐου του 1874 και καταχωρήθηκε στην επετηρίδα του.

Η πρώτη σκέψη ήταν να γίνει μια πρώτη καταγραφή των σχολείων στους οικισμούς της Ηπείρου με τους δασκάλους που απασχολούνταν.

Αυτό γίνεται με τη βοήθεια επιτροπών σε κάθε περιοχή. Για την επαρχία Γρεβενών στη διαρκή επιτροπή της περιοχής συμμετείχαν ο Μητροπολίτης ,ο Γεώργιος Καρά Στεργίου, ο Ανδρέας Οικονόμου και ο Χριστούλης Λαδάς.

Η καταγραφή δείχνει και τη διοικητική διαίρεση της κάθε επαρχίας εκείνη την εποχή. Στην επαρχία Γρεβενά υπήρχαν τέσσερα τμήματα:

1. Τμήμα Τζούρχλη με 22 χωριά
2. Τμήμα Χάσια με 23 χωριά
3. Τμήμα Βέντσια με 22 χωριά και
4. Τμήμα Βλάχ με 24 χωριά και την πόλη των Γρεβενών.

Καταγράφηκε επίσης ο αριθμός των μαθητών που φοιτούσαν, οι πηγές χρηματοδότησης απ’ όπου οι δάσκαλοι αμείβονταν καθώς και ο πληθυσμός των χωριών της Ηπείρου. Επίσης τα σχολεία διαχωρίζονται ανάλογα με τον τύπο τους. έτσι έχουμε τα κοινά σχολεία ,τα αλληλοδιδακτικά, τα μεικτά  και τα ελληνικά αλληλοδιδακτικά που λειτουργούσαν συνήθως σε πολυπληθείς κωμοπόλεις. Καταγράφονται επίσης τα χωριά που δεν έχουν σχολεία.

Καταγράφονται μονάχα τα χωριά που είχαν χριστιανούς και καταμετρώνται μονάχα οι άρρενες.

Παράλληλα δηλαδή γίνεται και μια απογραφή που αποτυπώνει την πραγματική πληθυσμιακή κατάσταση της Ηπείρου γενικότερα  και της Επαρχίας Γρεβενών που μας ενδιαφέρει περισσότερο.

Τέλος γίνεται έκθεση για το κάθε τμήμα ξεχωριστά και μια συνολική για την Επαρχία Γρεβενών όπου γίνονται προτάσεις για να βελτιωθεί η εκπαιδευτική κατάσταση που χαρακτηρίζεται τραγική.

 

---

1.Τμήμα Τζούρχλη

1.1Συνοπτικός πίνακας εκπαιδευτικής κατάστασης χριστιανικών σχολείων τμήματος Τζούρχλη Γρεβενών το  1873-1874

α/α	Νέο όνομα και παλιό του οικισμού	Άρρενες κάτοικοι Χριστιανοί	Δάσκαλοι	μαθητές	Σχολεία	Μισθός Σε γρόσια	Τους χρηματοδοτεί
1	Ασπρόκαμπος	58	–		–	–	–
2	Κουσκό Ταξιάρχης	130	1	15	Κοινό	200	Εκκλησία
3	Σούμπινον Κοκκινιά	74	1	20	Κοινό	300	Εκκλησία κοινότητα
4	Σπάτα Πολύδενδρο	86	1	20	Κοινό	250	εκκλησία μαθητές
5	Τσιούρχλη Άγ.Γεώργιος	196	1	30	Κοινό	300	Εκκλησία
6	Βαντοκό (Βαντσκό) Κυδωνιές	241	1	40	Άλληλο- διδακτικό	10λίρες	Εκκλησία ήμισυ
7	Λείψι	60	–	–	–	–	–
8	Βίτσι Λόχμη	57	1	10	Κοινό	200	Εκκλησία
9	Βιβίστι Εκκλησιές	44	–	–	–	–	–
10	Ρατοσίνιστα Μέγαρο	204	1	30	Κοινό	400	Εκκλησία
11	Ρατοβίστι Ροδιά	108	–	–	–	–	–
12	Δέρβαν(Τριβένι) Σύδενδρο	87	–	–	–	–	–
13	Πικριβενίτσα Αμυγδαλιές	236	1	20	Κοινό	1000	Εκκλησία
14	Κριθαράκια	52	1	10	Κοινό	250	Εκκλησία
15	Παλιοκόπρια Δασάκι	40	–	–		–	–
16	Ντοβρούνιστα Κληματάκι	132	1	20	Κοινό	750	Εκκλησία μαθητές
17	Βηλιά Οροπέδιο	103	–	–		–	–
18	Ελεύθερον	114	–	–		–	–
19	Μηλιά	103	1	20	Κοινό	200	Εκκλησία
20	Σειρίνι Μεγάλο	170	1	20	Κοινό	200	Εκκλησία
21	Σειρίνι Μικρό	89	–	–		–	–
22	Στιζιάχι Αηδόνια	150	1	30	Αλληλο- διδακτικό	1800και τροφή	Εκκλησία
		2534	13	285	11 Κοινά 2 Αλληλ.	6850

 

 

 

[1]

1.3 Γενική αποτίμηση για την εκπαιδευτικά κατάσταση χριστιανικών σχολείων Τμήματος Τζούρχλη Γρεβενών  το 1873-1874.

 

Διαπιστώνουμε ότι από τα χωριά που ανήκαν στο τμήμα Τζούρχλη απουσιάζουν τα χωριά Κρύφτσι (Κιβωτός), Ντοβράτοβο (Βατόλακκος) και Γκομπλάρ (Μυρσίνα) που κατοικούνταν αμιγώς από μουσουλμάνους καθώς και η πόλη των Γρεβενών που ήταν και η πρωτεύουσα της επαρχίας με τη συνοικία Βαρώσι τα οποία αναφέρονται στο τμήμα Βλάχ. Η πόλη ανήκε στο τμήμα Τζούρχλη και η περιοχή Βαρόσι της Μητροπόλεως ανήκε κανονικά στο τμήμα Βλάχ. Επειδή όμως αποτελούσαν ουσιαστικά μια ενότητα με δυο οικισμούς περιγράφονται παρακάτω στο τμήμα Βλάχ.

Ένα δεύτερο στοιχείο που επισημαίνεται στο τέλος και είναι πολύ σημαντικό είναι ότι :Οι κάτοικοι απάντων των χωρίων της επαρχίας Γρεβενών περιορίζονται εις τους άρρενες. Με λίγα λόγια δε μετρούσαν τις γυναίκες. Έτσι για να βρούμε τον πραγματικό χριστιανικό πληθυσμό των χωριών θα πρέπει να διπλασιάσουμε τους αριθμούς που μας δίνει η Επετηρίδα.

Χωριά που διατηρούν και σήμερα την ίδια ονομασία και δε μετονομάσθηκαν δεν έχουν δίπλα παρένθεση με νέα ονομασία.

Στο κολ (τμήμα) Τζούρχλι λειτούργησαν το 1873-1874 δεκατρία σχολεία και απασχόλησαν ισάριθμους διδασκάλους. Λειτούργησαν 11 κοινά σχολεία και 2 αλληλοδιδακτικά. Στα αλληλοδιδακτικά οι μεγαλύτεροι μαθητές έκαναν μάθημα στους μικρότερους, συμπλήρωναν δηλαδή το ρόλο του δασκάλου. Στο Τσιούρχλι (Άγιο Γεώργιο) προτείνεται η σύσταση αλληλοδιδακτικού σχολείου. Απασχολούνται 12 διδάσκαλοι, από τους οποίους ο ένας στο Τσιούρχλι είναι και ιερέας και 1 γραμματοδιδάσκαλος στην Πικριβινίτσα (Αμυγδαλιές).

Οι μισθοί των δασκάλων πληρώνονται όλοι από την εκκλησία. Στο Σούμπινο (Κοκκινιά) συμμετέχει και η κοινότητα, στη Σπάτα (Πολύδενδρο) στη Ντοβρούνιστα (Κληματάκι) και στο Βαντσκό(Κυδωνιές) μαζί με την εκκλησία συνεισφέρουν και οι μαθητές.

Διαπιστώνουμε ότι όλα τα χωριά του σημερινού Δήμου Ηρακλεωτών έχουν σχολείο και δασκάλους. Το μόνο που δεν έχει σχολείο και δάσκαλο είναι ο μικρότερος οικισμός που είναι τα Παλιοκόπρια (Δασάκι).Ο χριστιανικός πληθυσμός της περιοχής είναι 1926 άτομα και αν προσθέσουμε και τους μουσουλμάνους ,η περιοχή Ηρακλεωτών το 1873-1874 έχει 4000 κατοίκους περίπου.

 

---

2.Τμήμα Χασίων

2.1 Συνοπτικός πίνακας εκπαιδευτικής κατάστασης χριστιανικών σχολείων Χασίων Γρεβενών το  1873-1874.

α/α	Νέο όνομα και παλιό οικισμού	Άρρενες κάτοικοι Χριστιανοί	Δάσκαλοι	μαθητές	Σχολείο	Μισθός Σε γρόσια	Τους χρηματοδοτεί
1	Κρανιά	712	1	80	Μικτό Αλληλοδι- δακτικό	3000 και λί- γα τρό- φιμα.	Εκκλησία
2	Σιταράς Σίτοβον	152	1	15	Κοινό	500	Εκκλησία
3	Κηπουργιό Κησοργιό	420	1	60	Αλληλοδι- δακτικό	3000	Εκκλησία.
4	Λαγκαδιά Ζαπάντα	92	–	–	–	–	–
5	Δεσπότης Σνίχοβο	77	–	–	–	–	–
6	Μοναχίτη	261	1	20	Κοινό	300
7	Πηγαδίτσα	30	–	–	–	–	–
8	Αιμιλιανός Κριτάδες	231	1	15	Κοινό	300	Εκκλησία
9	Διάκος Λεμπίνοβον	148	1	15	Κοινό	400	Εκκλησία
10	Μελίσσι Πλήσια	85	–	–	–	–	–
11	Ανθρακιά Μάνεσι	53	–	–	–	–	–
12	Άνοιξη Γκρέους	59	–	–	–	–	–
13	Χριστός εγκαταλεί-φθηκε.	20	–	–	–	–	–
14	Καρπερό Δημενίτσα	178	1	30	Κοινό	1000	Εκκλησία
15	Δήμητρα Αράπι	94	–	–	–	–	–
16	Κουπλαράκι	40	–	–	–	–	–
17	Ελάφι Πινιάρι	42	–	–	–	–	–
18	Ρομπάρι	28	–	–	–	–
19	Φελί Φιλί	80	–	–	–	–	–
20	Ελευθεροχώρι	51	–	–	–	–	–
21	Καλόχι	86	1	15	Κοινό	500	Εκκλησία
22	Μεσόλακκος Ζυγώστι	86	–	–	–	–	–
23	Καλαμίτσι	86	–	–	–	–	–
	ΣΥΝΟΛΟ	3111	8	250	6 Κοινά 2 Αλληλοδιδακτικά	9000

 

2.2 Γενική αποτίμηση για την εκπαιδευτικά κατάσταση χριστιανικών σχολείων Τμήματος Χασίων Γρεβενών  το 1873-1874.

Το Τμήμα Χασίων έχει 3111 άρρενες χριστιανούς και υπολογίζοντας ότι κατοικούν και άλλες τόσες γυναίκες ο πληθυσμός του ανέρχεται σε 6222 κατοίκους.

Λειτουργούν συνολικά 8 σχολεία με 250 μαθητές συνολικά, από τα οποία 6  είναι κοινά και 2 αλληλοδιδακτικά.

Συνολικά απασχολούνται 8 διδάσκαλοι οι οποίοι αμείβονται από 3000 γρόσια έως 300 ο καθένας. Στην Κρανιά και στο Κηπουργιό προσπαθεί και εκεί να διεισδύσει η  ρουμανική προπαγάνδα κι αυτό διαφαίνεται κι από τους μισθούς των δασκάλων που είχαν αισθητή διαφορά από τα τους μισθούς των συναδέλφων τους στα υπόλοιπα χωριά. Συνολικά δαπανώνται 9000 γρόσια για τη μισθοδοσία τους. Κύριος χρηματοδότης κι εδώ στη λειτουργία των σχολείων η εκκλησία κι όπως είπαμε ξένα κέντρα που προσπαθούσαν να πάρουν με το μέρος τους τον βλάχικο πληθυσμό σε κάποια χωριά ,αλλά τελικά απέτυχαν παταγωδώς γιατί η πλειονότητα του βλάχικου στοιχείου δεν τους ακολούθησε αλλά αντίθετα πολλοί Βλάχοι πολέμησαν στη διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1903-1908) και αναγνωρίστηκαν ως Μακεδονομάχοι, σε αντίθεση με μια μικρή μειοψηφία η οποία συνεργάστηκε με την τουρκική διοίκηση της επαρχίας.

Εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι το χωριό Πηγαδίτσα αναφέρεται στα 1873 ότι κατοικούν 30 χριστιανοί. Αυτή την αναφορά δεν την έχουμε ξανασυναντήσει για τους βαλααδικούς οικισμούς σε κάποιον άλλο ερευνητή ούτε και στον Καλινδέρη ο οποίος την καταχωρεί σαν αμιγή μουσουλμανικό οικισμό και μάλιστα οι κάτοικοί της περιγράφονται από τους φανατικότερους μουσουλμάνους εξισλαμισθέντες της επαρχίας Γρεβενών.

[2]

 

---

 

3Τμήμα Βέντσια

3.1 Συνοπτικός πίνακας εκπαιδευτικής κατάστασης χριστιανικών σχολείων Βεντζίων Γρεβενών το  1873-1874

α/α	Νέο όνομα και παλιό οικισμού	Άρρενες κάτοικοι Χριστιανοί	Δάσκαλοι	μαθητές	Σχολείο	Μισθός Σε γρόσια	Τους χρηματοδοτεί
1	Πεσκόν	90	1	15	κοινό	200
2	Πόρος Γκοστούμ	100	–	–	–	–	–
3	Λουτσίστινο	20	–	–	–	–	–
4	Κνίδη Κοπρέβα	150	1	20	κοινό	300	εκκλησία
5	Ιτέα Βούρμποβον	40	–	–	–	–	–
6	Αγάλαισι και Βέντσια (Αγα- λαίοι-Κέντρο)	40	–	–	–	–	–
7	Νησί Νισινίκος	30	–	–	–	–	–
8	Παναγιά Τορνήκι	110	1	15	κοινό	200
9	Δίπορο Χολενίτσα	140	1	20	κοινό	400	εκκλησία
10	Σαρακίνα	205	1	30	κοινό	200	εκκλησία μαθητές
11	Παλαιοχώρι	92	1	15	κοινό	350	εκκλησία
12	Νεοχώρι Γουρνάκι	75	–	–	–	–	–
13	Παλιοτούρνικο	65	–	–	–	–	–
14	Πυλωρί Πλουρί	100	1	15	κοινό	300	εκκλησία
15	Ποντινή Τόριστα	50	–	–	–	–	–
16	Χρώμιο(Κοζάνης σήμερα) Σφίλτσι	125	1	20	κοινό	300	εκκλησία
17	Μπουρνέσι	40	–	–	–	–	–
18	Βάρη Βάρεσι	90	1	20	κοινό	300	εκκλησία
19	Κολοκυθάκι	70	–	–	–	–	–
20	Έξαρχος Όξερχον	130	1	20	κοινό	50/μήνα	εκκλησία
21	Δαφνερό Βαϊπεσι(σήμερα Κοζάνης)	50	–	–	–	–	–
22	Παλαιόκαστρον (σήμερα Κοζάνης)	350	1	40	κοινό (προτείνεται αλληλοδιδακτικό)	500	εκκλησία
23	Μελέντικο	Ακατοίκητο πρόσφατα (1870) εγκαταλελειμμένο
24	Μικροκλεισούρα Σαδοβίτσα	Ακατοίκητο πρόσφατα (1870) εγκαταλελειμμένο. Σημείωση:Σήμερα κατοικείται από λίγους πρόσφυγες κατοίκους.
	ΣΥΝΟΛΟ	2162	11	230	11 κοινά	3650

 

 

---

 

3.2 Γενική αποτίμηση για την εκπαιδευτικά κατάσταση χριστιανικών σχολείων Τμήματος Βεντσίων Γρεβενών  το 1873-1874.

Στο Τμήμα των Βεντζίων λειτουργούν το σχολικό έτος 1873-1874 έντεκα κοινά σχολεία, με αντίστοιχο αριθμό δασκάλων. Σ’ αυτά φοιτούν 230 συνολικά μαθητές. Τις αμοιβές των δασκάλων καταβάλλει κατά κύριο λόγο η εκκλησία, σε ένα σχολείο συμβάλουν και οι γονείς των μαθητών .Η αμοιβή των διδασκάλων συνολικά για τα σχολεία των Βεντσίων είναι 3650 γρόσια ετησίως. Ο πληθυσμός των αρρένων χριστιανών στα χωριά αυτά είναι 2162.Διπλασιάζοντας τον αριθμό αυτό πλησιάζουμε τον πραγματικό αριθμό των κατοίκων της περιοχής εκείνη την εποχή που ήταν 4324.Στα χωριά των Βεντζίων συμπεριλαμβάνονταν και τα χωριά Σφίλτσι (Χρώμιο), Παλαιόκαστρο και Βαϊπες (Δαφνερό) που σήμερα ανήκουν στο Νομό Κοζάνης. Για το Παλαιόκαστρο προτείνεται το 1874 να συσταθεί αλληλοδιδακτικό σχολείο.

Εντύπωση προξενεί το γεγονός ότι στα χωριά Τόριστα (Ποντινή) αναφέρονται στα 1873 ότι κατοικούν 50 χριστιανοί, όπως και στο Νησινίκο (Νησί) μένουν 30.Αυτή την αναφορά δεν την έχουμε ξανασυναντήσει για τους βαλααδικούς οικισμούς σε κάποιον άλλο ερευνητή ούτε και στον Καλινδέρη ο οποίος τους καταχωρεί σαν αμιγής μουσουλμανικούς οικισμούς.

Στον πίνακα που ακολουθεί βλέπουμε συνοπτικά τα στοιχεία που παραθέσαμε παραπάνω:

 

 

[3]

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

α/α	Νέο όνομα και παλιό του οικισμού	Άρρενες κάτοικοι Χριστιανοί	Δάσκαλοι	μαθητές	Σχολεία	Μισθός διδασκάλων σε γρόσια	Τον χρηματοδοτεί
1	Γρεβενά πόλη+ συνοικία Μητρόπολης	400	2	80	Αλληλοδιδακτικά 2	5000	Μοναστήρια, πολίτες.
2	Σπήλαιον	253	1	30	Αλληλοδιδακτικό	2500+τρόφιμα	μοναστήρι εκκλησία
3	Περιβόλιον	1521	2	210	Αλληλοδιδακτικό	2000	Εκκλησία συνεισφορές
4	Αβδέλλα	828	1	100	Αλληλοδιδακτικό	6000	Επιτροπή
5	Σμίξι	309	1	60	Αλληλοδιδακτικό	1000	Εκκλησία
6	Σαμαρίνα	3170	5	630	Ελληνικό –αλληλοδιδακτικά 3,κοινό 1.	6000	Εκκλησία συνεισφορές, κοινότητα.
7	Μεσολούρι	124	1	30	Κοινό	500	Εκκλησία κοινότητα
8	Φιλιππαίοι	218	–	–	–	–	–
9	Πρόσβορο Δέλιο(Δέλνο)	87	–	–	–	–	–
10	Αετιά Τσιούργιακας	26	–	–	–	–	–
11	Πολυνέρι Βοδέντσκιο	187	1	20	Κοινό	200	Εκκλησία
12	Αλατόπετρα Τουζ	57	–	–	–	–	–
13	Πανόραμα Σιαργκαναίοι	84	–	–	–	–	–
14	Λάβδα	135	1	20	Κοινό	300	Εκκλησία
15	Λιπενίτσα	28	–	–	–	–	–
16	Ζιάκας Τίστα	210	1	40	Κοινό	500	Εκκλησία
17	Ριάχοβο	25	–	–	–	–	–
18	Παλαιοχώρι	40	–	–	–	–	–
19	Τρίκωμο Ζάλοβο	256	1	30	Κοινό	1000	Εκκλησία
20	Κοσμάτι	160	1	20	Κοινό	500	Εκκλησία
21	Μαυριναίοι Μαυραναίοι	120	1	20	Κοινό	300	Εκκλησία
22	Καληράχη Βραβόνιστα	125	–	–	–	–	–
23	Μαυρονόρος	92	1	15	Κοινό	200	Εκκλησία
24	Έλατος Ντόβρανη	86	–	–	–	–	–
25	Δοξαράς Μπούρα	37	–	–	–	–	–
	ΣΥΝΟΛΟ	8578	20	1305	Κοινά 9 Αλληλ. 4 Ελλην-Αλληλ. 5	26000

 

 

 

 

 

 

---

4.2 Γενική αποτίμηση για την εκπαιδευτικά κατάσταση χριστιανικών σχολείων Τμήματος Βλάχ Γρεβενών  το 1873-1874.

 

Στο τμήμα αυτό της επαρχίας Γρεβενών που συμπεριλάμβανε 25 οικισμούς μικρούς και μεγάλους έχουμε και τους οικισμούς της Σαμαρίνας του Περιβολίου ,της Αβδέλλας ,της Σμίξης και του Μεσολουρίου στους οποίους οι κάτοικοι ξεχειμώνιαζαν στο Θεσσαλικό κάμπο. Το Μάιο που ξαναγύριζαν προσλάμβαναν δασκάλους κι από κει ξεκινούσε για τους μαθητές αυτών των χωριών το σχολικό έτος. Στην περιοχή αυτή περιγράφεται και η πόλη των Γρεβενών που ήταν χωρισμένη σε δυο συνοικίες:αυτή της Μητρόπολης στο Βαρόσι με 100 χριστιανούς και αυτή της πόλης που απείχε απ’ την πρώτη μισή ώρα δρόμο περίπου .Τις δυο συνοικίες τις χώριζε το ποτάμι. Τα δυο σχολεία που διέθετε η πόλη των Γρεβενών, λειτουργούσαν έως το 1873-1874 στο Βαρόσι δίπλα στη Μητρόπολη. Από το σχολικό έτος 1874-1875 ιδρύθηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο στην πόλη των Γρεβενών για να διευκολύνονται οι μαθητές της πόλης, που για να πάνε στο σχολείο τους χρειάζονταν καθημερινά να περπατούν πήγαινε –έλα 1 περίπου ώρα δρόμο.

Συνολικά στο Τμήμα Βλάχ λειτουργούσαν το σχολικό έτος 1873-1874  18 σχολεία ,από τα οποία  9 ήταν κοινά και τα υπόλοιπα 9 αλληλοδιδακτικά και ελληνικά-αλληλοδιδακτικά..

Ο αριθμός των αρρένων χριστιανών που κατοικούν το τμήμα αυτό, είναι 8513 άτομα .Μαζί με άλλες τόσες γυναίκες που δεν καταγράφονται, ο πληθυσμός του τμήματος Βλάχ ήταν 17026 κάτοικοι.

Οι δάσκαλοι μισθοδοτούνταν κύρια από την εκκλησία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως στο Σπήλαιο, με το μισθό ο διδάσκαλος έπαιρνε και τρόφιμα. Η συνολική δαπάνη για τη μισθοδοσία των 20 δασκάλων ήταν 25800 γρόσια. Εντυπωσιάζει το γεγονός ότι ο δάσκαλος της Αβδέλλας έπαιρνε 6000 γρόσια και αυτός στο Βοδέντσκιο (Πολυνέρι) μόλις 200.Σ’ αυτό υπάρχει μια εξήγηση. Ήδη από το 1870 είχε ξεκινήσει στην περιοχή μια προσπάθεια διείσδυσης των Ρουμάνων οι οποίοι εκμεταλλευόμενοι τη λατινική προέλευση της Βλάχικης γλώσσας προσπάθησαν να προσεταιριστούν το βλάχικο στοιχείο της περιοχής. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε γιατί βασίστηκε κύρια στο χρηματισμό των δασκάλων που έστελναν και των γονέων των μαθητών που προσπαθούσαν να προσελκύσουν εκμεταλλευόμενοι τη φτώχεια και την άγνοια των προθέσεών τους.

[4]

 

---

 

5. Η Συνολική  εκπαιδευτική έκθεση των τμημάτων  της Επαρχίας Γρεβενών το 1873-1874, που κοινοποιήθηκε από τον Φιλεκπαιδευτικό Ηπειρωτικό Σύλλογο Κωνσταντινουπόλεως το 1875.

 

Από τα ψηλά βουνά της Ηπείρου κατεβαίνοντας και διατρέχοντας την αρχαία Τυμφαία βλέπουμε σπαρμένα πολλά ηπειρωτικά χωριά με μερικά μακεδονικά. Είναι η Επαρχία του αγίου Γρεβενών, τα Βυζαντινά Γρίβανα, κοντά στα οποία συναντούμε κάποια ερείπια κοντά στο χωριό Τσούρχλη (Άγιο Γεώργιο).Εδώ τα γράμματα βρίσκονται στην κατώτατή τους βαθμίδα, γιατί οι περισσότεροι κάτοικοι από τη μια μεριά άλλοι ασχολούμενοι με την ποιμενική ζωή αφήνουν την πατρίδα τους για έξι μήνες και γύρω από τις πεδιάδες της Θεσσαλίας περνούν ζωή μετακινούμενοι, από την άλλη οι γεωργοί οι οποίοι πραγματικά στερούνται τα μέσα να ιδρύσουν και να διατηρήσουν σχολεία.

Η Επαρχία διαιρείται σε τέσσερα τμήματα που χωρίζονται μεταξύ τους με μικρούς ποταμούς και αποκαλούνται με δικά τους ονόματα .

 

 

---

 

5.1. Τμήμα Τζούρχλη

 

Το τμήμα Τσούρχλη που ονομάστηκε έτσι από το χωριό αυτό που είναι όντος αρχαιότατο έχει όμοια 24 χωριά τα εξής:Ασπρόκαμπος, Λείψι, Βιβίστι (Εκκλησιές), Ρατοβίστι (Ροδιά), Δερβέν (Σύδενδρο), Παλαιοκόπρη (Δασάκι),Βηλιά (Οροπέδιο),Κονσκίστη (Ελεύθερο) και Σειρήνι Μικρό με 1406 κατοίκους δεν έχουν σχολεία.

Τα χωριά :Κουσκό (Ταξιάρχης),Σούμπινο (Κοκκινιά),Σπάτα (Πολύδενδρο), Τσιούρχλη (Άγιος Γεώργιος),Βίτσι (Λόχμη), Ρατοσίνιστα (Μέγαρο), Πικριβενίτσα (Αμυγδαλιές),Κριθαράκι, Ντοβρούνιστα (Κληματάκι),Μηλιά και Σειρήνι Μεγάλο που έχουν 2888 κατοίκους έχουν κινά σχολεία στα οποία φοιτούν 215 μαθητές και δαπανώνται 4050 γρόσια για τη μισθοδοσία των δασκάλων.

Δυο χωριά:το Βαντσκό (Κυδωνιές) και το Στιζιάχι (Αηδόνια) με 782 κατοίκους έχουν αλληλοδιδακτικά σχολεία στα οποία φοιτούν 70 μαθητές και δαπανώνται 2800 γρόσια για τη μισθοδοσία των δασκάλων.

Αιτείται η σύσταση δυο αλληλοδιδακτικών σχολείων στο Τζούρχλη (Άγιο Γεώργιο) και στο Βαντζκό (Κυδωνιές).

 

 

---

 

5.2. Τμήμα Χασίων.

 

Το τμήμα αυτό βρίσκεται κάτω από μια σειρά βουνών που βρίσκεται το ένα δίπλα στο άλλο και φτάνουν  στον Όλυμπο. Αποτελείται από 24 χωριά. Από αυτά τα 15 χωριά :Ζαπάντος (Λαγκαδιά), Σλάχοβο, Πηγαδίτσα, Πλέσια (Μελίσσι), Μάνεση (Ανθρακιά),Γκρέους (Άνοιξη),Χριστός, Αράπη (Δήμητρα),Κουπλαράκι, Πινιάρι (Ελάφι), Ρουμπάρι, Φυλή (Φελλί),Ελευθεροχώρι , Ζυγόστι (Μεσόλακκος) και Καλαμίτσι που έχουν όλα μαζί 1846 κατοίκους στερούνται σχολείων.

Στα έξι χωριά που ακολουθούν: Σίτοβο (Σιταράς), Μοναχίτι, Κριτάδες (Αιμιλιανός),Λυμπίνοβο (Διάκος),Διμενίτσα (Καρπερό) και Καλόχι που έχουν 2112 κατοίκους έχουν κοινά σχολεία στα οποία φοιτούν 110 μαθητές ,ξοδεύονται 3000 για τις αμοιβές των δασκάλων.

Το Κηπουριό που έχει 840 κατοίκους έχει αλληλοδιδακτικό σχολείο με 60 μαθητές ,δαπανώνται 3000 για την αμοιβή του δασκάλου και ένα σχολείο στην πρωτεύουσα του τμήματος την Κρανιά που έχει 1424 κατοίκους, στο οποίο φοιτούν 80 μαθητές και ξοδεύονται για τη μισθοδοσία δασκάλου 3000 γρόσια.

Για να αναπτυχθεί το τμήμα αυτό κρίνουμε πολύ αναγκαίο να συσταθούν δημοτικά σχολεία και νηπιαγωγεία στα κεντρικότερα χωριά.

 

 

---

 

5.3. Τμήμα  Βεντσίων.

 

Το τμήμα αυτό έχει 22 χωριά από τα οποία 11 χωριά τα παρακάτω: Γκοστούμ (Πόρος),Λουτσίστινο, Βούρμποβον (Ιτέα),Αγάλαισι-Βένσια (Αγαλλαίοι -Βέντσια),Νισινίκος (Νησί),Γουρνάκι (Νεοχώρι),Παλαιοτούρνικο, Τόριστα (Ποντινή),Μπουρνέσι, Κολοκυθάκι, Βαϊπες (Δαφνερό Κοζάνης) με 1160 κατοίκους στερούνται σχολείων. Έντεκα χωριά τα παρακάτω:Πεσκό (Πιστικό),Κοπρέβα (Κνίδη),Τορνήκι (Παναγιά),Χολένιστα (Δίπορο),Σαρακίνα, Παλαιοχώρι, Πλουρί (Πυλωροί), Σφίλτσι (Χρώμιο Κοζάνης),Βάρεσι (Βάρη),Όξερχο (Έξαρχος) και Παλαιόκαστρον (Βοΐου Κοζάνης) που κατοικούνταν από 3164 κατοίκους έχουν κοινά σχολεία στα οποία φοιτούν 230 μαθητές, δαπανώνται 3650 γρόσια για τη μισθοδοσία των δασκάλων.

Τα χωριά Παλαιόκαστρο και Σφίλτσι (Χρώμιο) πρέπει να στηριχθούν για να ιδρυθούν σ’ αυτά αλληλοδιδακτικά σχολεία.

 

 

---

5.4. Τμήμα Βλαχ.

 

Το τμήμα Βλάχ περιλαμβάνει 26 χωριά στα οποία συγκαταλέγεται και η συνοικία των Γρεβενών με την συνοικία της Μητρόπολης. Τα 11 χωριά που ακολουθούν:Φιλιππαίοι, Δέλνο (Πρόσβορο),Τσιούργιακας (Αετιά),Τουζ (Αλατόπετρα),Σιαργκαναίοι (Πανόραμα),Λιπενίτσα (Περιβολάκι),Ριάχοβον ,Παλαιοχώρι, Βράστινο (Αναβρυτά), Ντόβρανι (Έλατος) και Μπούρα (Δοξαράς) με 1626 κατοίκους στερούνται σχολείων.

Οχτώ χωριά τα παρακάτω:Μεσολούρι, Βοδεντζικό (Πολυνέρι),Λάβδα, Τίστα (Ζιάκας), Ζάλοβον (Τρίκωμο),Κοσμάτι, Μαυραναίοι και Μαυρονόρος που έχουν 2568 κατοίκους έχουν κοινά σχολεία κατώτατης βαθμίδας, στα οποία φοιτούν 195 μαθητές και δαπανώνται 3500 γρόσια.

Τρία χωριά :το Περιβόλι, η Αβδέλλα και η Σμίξη με 5316 κατοίκους έχουν τέσσερα αλληλοδιδακτικά σχολεία, από αυτά δυο είναι στο Περιβόλι, ένα στην Αβδέλλα και ένα στη Σμίξη. Σ’ αυτά φοιτούν 370 μαθητές και δαπανώνται 9000 γρόσια για τις αμοιβές των δασκάλων. Από αυτά τα 6000 γρόσια ξοδεύονται για το δάσκαλο της Αβδέλλας από κάποια προπαγάνδα, ο οποίος διδάσκει μια φορά τη βδομάδα και ρουμανικά .(Πρόκειται για τον ρουμανοδιδάσκαλο Ιωάννη Φούκα από την Αβδέλλα, όπως τον αναφέρει ο Μητροπολίτης Κοζάνης Ευγένιος σε επιστολή του στις 19 Νοεμβρίου 1872)

Το Σπήλαιο με 506 κατοίκους έχει κι αυτό αλληλοδιδακτικό σχολείο 30 μαθητές, δαπανώνται για μισθό του δασκάλου 2500 γρόσια.

Η κωμόπολη της Σαμαρίνας που έχει 6340 κατοίκους έχει ένα ελληνικό σχολείο και δυο αλληλοδιδακτικά στα οποία φοιτούν  430 μαθητές, κι ένα κοινό με 200 μαθητές ,δαπανώνται 6000 γρόσια για τις αμοιβές των δασκάλων.

Η πόλη των Γρεβενών που έχει 1440 κατοίκους (με 800 χριστιανούς) έχει ελληνικό σχολείο αλλά στερείται δασκάλου, διατηρεί αλληλοδιδακτικό σχολείο με δυο δασκάλους και 80 μαθητές, για τους οποίους δαπανώνται 5000 γρόσια.

Η σύσταση ενός Παρθεναγωγείου στην πρωτεύουσα ή σε άλλη κωμόπολη είναι αναγκαιότατη.

 

---

 

5.5 Γενικό πόρισμα για την εκπαιδευτική κατάσταση της Επαρχίας Γρεβενών το 1874.

 

Συνολικά στην επαρχία Γρεβενών που έχει 32770 χριστιανούς κατοίκους (έχει και περίπου 8000 μουσουλμάνους Βαλαάδες ,δηλαδή εξισλαμισμένους χριστιανούς) έχει τα παρακάτω σχολεία:

1. Κοινά σχολεία 37.
2. Αλληλοδιδακτικά 4.
3. Ελληνοαλληλοδιδακτικό -Μεικτό 1.
4. Ελληνικά και αλληλοδιδακτικά σχολεία 2 (είναι τύπος σχολείου κι όχι αυτό που υποδηλώνει).

Σ’ αυτά φοιτούν συνολικά 2070 μαθητές και δαπανώνται 45550 γρόσια. Από αυτά είναι φανερό σε όλους ότι η επαρχία αυτή σήμερα (1873-1874) βρίσκεται σε αξιοδάκρυτη πνευματική κατάσταση ανάλογα με τον πληθυσμό της, υπάρχει απαραίτητη ανάγκη να ληφθεί γρήγορα φροντίδα για να ιδρυθούν δημοτικά σχολεία, νηπιαγωγεία και Παρθεναγωγεία.

 

 

---

Βιβλιογραφία

Επετηρίς του εν Κωνσταντινουπόλει Ηπειρωτικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, Έτος Β΄ 1873-1874, σ.197-202,Κωνσταντινούπολη1875, Τύποις Βοττυρά .

Εγκυκλοπαίδεια Πυρσός, Γρεβενών Επαρχία, ,τ.4,Αθήνα 1930.

Β. Παπανικολάου, Ερειπωμένα χωριά , Ημερολόγιον Δυτικής Μακεδονίας 1938,σ.169-170.

Μητροπολίτου Σεργίου,Ο Κώδικας Αλληλογραφίας του Μητροπολίτου Γρεβενών Κυρίλλου (1874-1888) μετά παραρτήματος διαθηκών (1882-1887),Ιερά Μητρόπολις Γρεβενών, Γρεβενά 2004.

Μητροπολίτου Σεργίου Σιγάλα ,Ο Κώδικας Αλληλογραφίας του Μητροπολίτου Γρεβενών Κλήμεντος (1888-1896) μετά παραρτήματος διαθηκών (1893-1896),Ιερά Μητρόπολις Γρεβενών, Γρεβενά 2004.

Απόστολος Παπαδημητρίου, Παλιά και νέα ονομασία, Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών, τ. Α΄, σ:452-453,Γρεβενά 2002.

 

Η παραπάνω εργασία αποτελεί την παλαιότερη εκπαιδευτική αποτύπωση της περιοχής Γρεβενών η οποία την περίοδο εκείνη υπάγονταν στην Ήπειρο και όχι ακόμη στη Μακεδονία.

 

Κοζάνη 17 Φεβρουαρίου 2012

 

 

Σημ:το παραπάνω κείμενο δημοσιεύτηκε στα παρακάτω φύλλα της εφημερίδας του Πολιτιστικού Συλλόγου Αγίου Γεωργίου Γρεβενών:

• Γάγαλης Η. Ελίμεια. Σεπτέμβριος-Οκτώβριος 2007.Η Εκπαιδευτική κατάσταση των ελληνικών σχολείων της επαρχίας Γρεβενών το 1873-1874, φ. 94,σ.4.
• Γάγαλης Η. Ελίμεια. Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008.Η Εκπαιδευτική κατάσταση των ελληνικών σχολείων της επαρχίας Γρεβενών το 1873-1874, φ. 99,σ.10.
• Γάγαλης Η. Ελίμεια. Νοέμβριος-Δεκέμβριος 2008.Η Εκπαιδευτική κατάσταση των ελληνικών σχολείων της επαρχίας Γρεβενών το 1873-1874, φ. 100,σ.σ.6 & 8.

Η αναφορά για τα Βέντζια δημοσιεύθηκε στο 1^οτεύχος του περιοδικού «Μπούρινος» του Πολιτιστικού Συλλόγου Εξάρχου Γρεβενών.

 

---

[1]1.2 Αναφορά αναλυτική που αναφέρεται στο κάθε οικισμό του τμήματος Τζούρχλη.

Μέσα στην παρένθεση αναφέρονται οι σημερινές ονομασίες των οικισμών. Κάποιοι οικισμοί διατήρησαν το παλιό τους όνομα και δεν έχουν δίπλα νέο σε παρένθεση.

Αρκετοί πολύ μικροί οικισμοί διαλύθηκαν από τότε και αναφέρονται με το παλιό τους όνομα. Όταν υπάρχει αναφορά σε κατοίκους εννοεί τους άρρενες χριστιανούς κατοίκους των οικισμών επομένως για να βρούμε το συνολικό χριστιανικό πληθυσμό του οικισμού θα πρέπει να διπλασιάσουμε τον αριθμό των κατοίκων του κάθε οικισμού.

1.ΑΣΠΡΟΚΑΜΠΟΣ:έχει 58 κατοίκους ,χωρίς σχολείο.

2.ΚΟΥΣΚΟ (ΤΑΞΙΑΡΧΗΣ):έχει 130 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 200 γρόσια αμειβόμενος  από την εκκλησία, μαθητές 15.

3.ΣΟΥΜΠΙΝΟ (ΚΟΚΚΙΝΙΑ):έχει 74 κατοίκους (κι εδώ έχουμε και μουσουλμάνους)  και εδώ υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γρόσια από την εκκλησία και την κοινότητα, μαθητές 20.

4.ΣΠΑΤΑ (ΠΟΛΥΔΕΝΔΡΟ):έχει 86 κατοίκους, κοινό σχολείο, που μισθοδοτείται με μισθό 250 γρόσια από την εκκλησία και τούς μαθητές, οι οποίοι είναι  γύρω στους 20.

5.ΤΣΙΟΥΡΧΛΗ (ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ):έχει 196 χριστιανούς κατοίκους (υπήρχαν και μουσουλμάνοι), κοινό  σχολείο, μαθητές 30,ο διδάσκαλος ιερέας αμείβεται με μισθό 300 γρόσια από την  εκκλησία, ενταύθα επειδή το χωριό είναι κεντρικό και μπορεί να συγκεντρώσει και μαθητές από τα γύρω μικρά χωριά  απαιτείται η σύσταση αλληλοδιδακτικού σχολείου.

6.ΒΑΝΤΟΚΟ (ΚΥΔΩΝΙΕΣ):Είναι προφανέστατα το Βαντσκό, έχει 241κατοίκους,αλληλοδιδακτικό σχολείο, μαθητές γύρω στους 40,ο μισθός  του δασκάλου είναι λίρες, οι  10 λίρες από την εκκλησία. Εδώ υπάρχει ανάγκη τακτικού δασκάλου, από τα εισοδήματα της εκκλησίας πληρώνεται το μισό του μισθού του.

7.ΛΕΙΨΙ:έχει 60κατοίκους, χωρίς σχολείο.

8.ΒΙΤΣΙ(ΛΟΧΜΗ):έχει 57 κατοίκους, υπάρχει το  χειμώνα κοινός δάσκαλος αμειβόμενος  με μισθό 200 γρόσια από την  εκκλησία, μαθητές 10.

9.ΒΙΒΙΣΤΙ (ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ):έχει 44 κατοίκους, χωρίς σχολείο.

10.ΡΑΤΟΣΙΝΙΣΤΑ (ΜΕΓΑΡΟ):έχει 204 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος που πληρώνεται  με μισθό 400 γροσίων  από την εκκλησία ,οι  μαθητές είναι γύρω στους 30.

11.ΡΑΤΟΒΙΣΤΙ (ΡΟΔΙΑ):έχει108 κατοίκους, χωρίς σχολείο.

12.ΔΕΡΒΑΝ (ΣΥΔΕΝΔΡΟ):Είναι το Τριβένι το οποίο έχει 87 κατοίκους  χριστιανούς (στο χωριό κατοικούσαν και μουσουλμάνοι), δε διαθέτει σχολείο.

13.ΠΙΚΡΙΒΙΝΙΤΣΑ (ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ):έχει236 κατοίκους, υπάρχει γραμματοδιδάσκαλος με ετήσιο μισθό 1000 γροσίων μισθοδοτούμενος από την εκκλησία.

14.ΚΡΙΘΑΡΑΚΙΑ:έχει 52 κατοίκους, το χειμώνα διατηρείται δάσκαλος κοινός με μισθό 250 γρόσια, ο οποίος πληρώνεται από την εκκλησία και τούς μαθητές, οι οποίοι είναι 10.

15.ΠΑΛΑΙΟΚΟΠΡΙΑ (ΔΑΣΑΚΙ):έχει 40 κατοίκους, χωρίς σχολείο. 16.ΝΤΟΒΡΟΥΝΙΣΤΑ (ΚΛΗΜΑΤΑΚΙ):έχει 132 χριστιανούς κατοίκους (στο χωριό κατοικούσαν και μουσουλμάνοι), υπάρχει δάσκαλος κοινός με ετήσιο μισθό 750 γροσίων και πληρώνεται από την εκκλησία και των μαθητών, οι οποίοι είναι γύρω στους 20.

17.ΒΗΛΙΑ(ΟΡΟΠΕΔΙΟ):έχει κατοίκους 103,χωρίς σχολείο.

18.ΚΟΝΣΚΙΣΤΗ (ΕΛΕΥΘΕΡΟ)(είναι το χωριό Κοντσικιώτη):έχει114 κατοίκους, χωρίς σχολείο.

19.ΜΗΛΙΑ:έχει103 χριστιανούς κατοίκους (στο χωριό κατοικούν και μουσουλμάνοι) ,υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 200 γροσίων και πληρώνεται από την εκκλησία, μαθητές 20.

20.ΣΕΙΡΙΝΙ ΜΕΓΑΛΟ:έχει 170 χριστιανούς(κατοικούν και μουσουλμάνοι), υπάρχει και εδώ κοινός δάσκαλος με μισθό 200 γροσίων  από την εκκλησία, μαθητές γύρω στους 20.

21.ΣΕΙΡΙΝΙ ΜΙΚΡΟ:έχει 89 κατοίκους, χωρίς σχολείο .

22.ΣΤΙΖΙΑΧΙ(ΑΗΔΟΝΙΑ):έχει 150 κατοίκους, έχει συσταθεί αλληλοδιδακτικό σχολείο, ο μισθός του δασκάλου είναι 1800 γρόσια συν την τροφή και αμείβεται  από τα εισοδήματα της εκκλησίας.

 

 

2.3 Αναφορά αναλυτική που αναφέρεται στο κάθε οικισμό του τμήματος ΧΑΣΙΩΝ.

 

1. Κρανιά: κωμόπολη που έχει 712 κατοίκους, βρίσκεται κοντά  στους πρόποδες  της Πίνδου. Εδώ μετά το Σεπτέμβριο δημιουργήθηκε  μικτό ελληνικό και αλληλοδιδακτικό σχολείο, φοιτούν γύρω στους 80 μαθητές, απ’ τους οποίους οι 10 μαθητές είναι του ελληνικού τμήματος. Ο μισθός του δασκάλου 3000 γρόσια και λίγα τρόφιμα από τα  εισοδήματα της εκκλησίας.
2. Σίτοβον (σιταρασ):έχει 152 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με ετήσιο μισθό 500 γροσίων, από την εκκλησία, μαθητές 15.
3. ΚΗΣΟΡΓΙΟ (ΚΗΠΟΥΡΓΙΟ):έχει 420 κατοίκους  και εδώ κτίστηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο, μαθητές γύρω στους 60,μισθός 3000 γρόσια από τα εισοδήματα της εκκλησίας.
4. Ζαπαντα (ΛΑΓΚΑΔΙΑ):έχει 92 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
5. Σνιχοβο (ΔΕΣΠΟΤΗΣ):έχει 77 κατοίκους  και αυτό όμοια.
6. ΜΟΝΑΧΙΤΗ:έχει 261 κατοίκους, το χειμώνα υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων, μαθητές γύρω  στους 20.
7. πηγαδιτσα:έχει 30 κατοίκους χριστιανούς  (η πλειοψηφία όμως του χωριού είναι μουσουλμάνοι) ,χωρίς σχολείο.
8. ΚΡΙΤΑΔΕΣή ΓΚΡΙΝΤΑΔΕΣ (ΑΙΜΙΛΙΑΝΟΣ):έχει 231 κατοίκους, το χειμώνα υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων μισθοδοτούμενος από την εκκλησία, μαθητές 15.
9. ΛΕΜΠΙΝΟΒΟΝ (ΔΙΑΚΟΣ):έχει 148 κατοίκους, διδάσκει κοινός δάσκαλος με μισθό 400 γρόσια που πληρώνεται  από την εκκλησία, μαθητές 15.
10. ΠΛΗΣΙΑή ΠΛΕΣΙΑ (ΜΕΛΙΣΣΙ):έχει 85 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
11. ΜΑΝΕΣΙ (ΑΝΘΡΑΚΙΑ):έχει 53 κατοίκους  ,χωρίς σχολείο.
12. ΓΚΡΕΟΥΣ  (ΑΝΟΙΞΗ):έχει 59 κατοίκους  και αυτό όμοια.
13. ΧΡΙΣΤΟΣ:έχει 20 κατοίκους  χωρίς σχολείο (σήμερα εγκαταλελειμμένο ,βρίσκονταν κοντά στο Καρπερό)
14. ΔΗΜΕΝΙΤΣΑ (ΚΑΡΠΕΡΟ):έχει 178 κατοίκους, κοινό σχολείο, μαθητές 30,μισθός 1000 γρόσια αμείβεται από την εκκλησία. Εδώ υπάρχει ανάγκη να ανεγερθεί και να συσταθεί τακτικό αλληλοδιδακτικό σχολείο.
15. ΑΡΑΠΙ (ΔΗΜΗΤΡΑ):έχει 94 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
16. ΚΟΥΠΛΑΡΑΚΙ (ΜΙΚΡΟΝ):έχει 40  κατοίκους  και αυτό επίσης.
17. ΠΙΝΙΑΡΙ (ελαφι):έχει 42 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
18. ΡΟΜΠΑΡΙ:έχει 28 κατοίκους, και αυτό όμοια.
19. ΦΙΛΙ (ΦΕΛΛΙΟΝ):έχει 80 κατοίκους, και αυτό όμοια.
20. ΕΛΕΥΘΕΡΟΧΩΡΙ:έχει 51κατοίκους,χωρίς σχολείο.
21. ΚΑΛΟΧι:έχει 86 κατοίκους, κοινό σχολείο, μαθητές γύρω στους 15,μισθός 500 γρόσια αμειβόμενος ο δάσκαλος  από την εκκλησία.
    1. ΖΥΓΩΣΤΙ (ΜΕΣΟΛΑΚΚΟΣ):έχει 86 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
    2. καλαμιτσι:έχει 86 κατοίκους, χωρίς σχολείο.

 

 

[3]3.3 Αναφορά αναλυτική που αναφέρεται στο κάθε οικισμό του τμήματος ΒΕΝΤΣΙΩΝ

 

 

 

1. ΠΕΣΚΟΝ (ΠΙΣΤΙΚΟ):έχει 90 κατοίκους, το χειμώνα υπάρχει δάσκαλος κοινός, με μισθό 200 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία, μαθητές 15.
2. Γκοστουμ (ΠΟΡΟΣ):έχει100 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
3. ΛΟΥΤΣΙΣΤΙΝΟ:έχει 20 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
4. ΚΟΠΡΕΒΑ (ΚΝΙΔΗ):έχει 150 κατοίκους, υπάρχει δάσκαλος κοινός με μισθό 300 γροσίων που πληρώνεται από την εκκλησία, μαθητές γύρω στους 20.
5. Βουρμποβον (ΙΤΕΑ):έχει 40 κατοίκους  χριστιανούς(στο χωριό κατοικούσαν και μουσουλμάνοι) ,χωρίς σχολείο.
6. ΑΓΑΛΑΙΣΙ (ΑΓΑΛΑΙΟΙ)καιΒΕΝΤΣΙΑ (ΚΕΝΤΡΟ):έχουν  40 κατοίκους  χριστιανούς ,άνευ σχολείου (η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν μουσουλμάνοι).
7. ΜΙΣΙΝΙΚΟΣ (ΝΗΣΙ):κατοίκους έχει 30 χριστιανούς (οι περισσότεροι στο χωριό είναι μουσουλμάνοι), χωρίς σχολείο.
8. ΤΟΡΝΗΚΙ (ΠΑΝΑΓΙΑ):έχει110 κατοίκους, κοινό σχολείο, ο μισθός του δασκάλου είναι 200 γρόσια, μαθητές 15.
9. ΧΟΛΕΝΙΣΤΑ (ΔΙΠΟΡΟ):έχει140 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος, με μισθό 400 γρόσια που αμείβεται από την εκκλησία, μαθητές γύρω  στους 20.
10. ΣΑΡΑΚΙΝΑ:έχει 205 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 200 γροσίων, αμείβεται από την εκκλησία και από τους μαθητές, οι οποίοι είναι γύρω στους 30.Εδώ λόγω της κεντρικής θέσης του χωριού είναι ανάγκη να συσταθεί τακτικό αλληλοδιδακτικό σχολείο. Η  Ιερή Μονή Ζάβορδας μπορεί να αναλάβει την πληρωμή του δασκάλου.
11. ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ:έχει 92 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 350 γρόσια που πληρώνεται από την εκκλησία, μαθητές15.
12. ΓΟΥΡΝΑΚΙ (ΝΕΟΧΩΡΙ):έχει 75 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
13. ΠΑΛΙΟΤΟΥΡΝΙΚΟΝ (βορεια από τη σημερινη παναγια):έχει 65 κατοίκους, και αυτό χωρίς σχολείο.
14. ΠΛΟΥΡΙ (ΠΥΛΩΡΟΙ):έχει 100 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων από την εκκλησία, μαθητές 15.
15. ΤΟΡΙΣΤΑ (ποντινη):έχει 50 κατοίκους  χριστιανούς (η πλειοψηφία του χωριού είναι μουσουλμάνοι),χωρίς σχολείο.
16. Σφιλτσι (ΧΡΩΜΙΟ ΚΟΖΑΝΗΣ):έχει 125 κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 300 γροσίων ο οποίος αμείβεται από την εκκλησία, μαθητές γύρω στους 20.Ενταύθα υπάρχει ανάγκη συστάσεως ενός αλληλοδιδακτικού σχολείου.
17. ΜΠΟΥΡΝΕΣΙ:έχει  κατοίκους, χωρίς σχολείο.
18. Βαρεσι (ΒΑΡΗ):έχει 90 κατοίκους, υπάρχει δάσκαλος κοινός με μισθό 300 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία, μαθητές γύρω στους 20.
19. κολοκυθακι:έχει70  κατοίκους, χωρίς σχολείο.
20. οξερχον (ΕΞΑΡΧΟΣ):έχει130  κατοίκους, υπάρχει κοινός δάσκαλος με μισθό 50 γροσίων το μήνα και πληρώνεται από την εκκλησία, μαθητές γύρω  στους 20.
21. Βαιπεσι (ΔΑΦΝΕΡΟ ΚΟΖΑΝΗΣ):έχει 50 κατοίκους, χωρίς σχολείο.
22. ΠΑΛΑΙΟΚΑΣΤΡΟΝ (ΒΟΪΟΥ ΚΟΖΑΝΗΣ):έχει 350 κατοίκους, υπάρχει δάσκαλος κοινός με μισθό 500 γροσίων αμειβόμενος από την εκκλησία , μαθητές γύρω στους 40.Και εδώ υπάρχει ανάγκη να συσταθεί αλληλοδιδακτικό σχολείο.
23. ΜΕΛΕΝΤΙΚΟκαιΣΑΤΟΒΙΤΣΑ (ΜΙΚΡΟΚΛΕΙΣΟΥΡΑ): χωριά ακατοίκητα, από κάποιον καταλήφθηκαν, έγιναν δηλαδή τσιφλίκια και οι κάτοικοί τους τα εγκατέλειψαν..

Οι κάτοικοι όλων των χωρίων της επαρχίας Γρεβενών περιορίζονται στους άρρενες.

 

4.ΤΜΗΜΑ ΒΛΑΧ

4.1 ΣΥΝΟΠΤΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΒΛΑΧ ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΤΟ  1873-1874.

 

 

4. ΤΜΗΜΑ ΒΛΑΧ

4.3 Αναφορά αναλυτική που αναφέρεται στο κάθε οικισμό του τμήματος ΒΛΑΧ.

 

1. [4]ΓΡΕΒΕΝΑ:Έδρα της Επαρχίας διαιρείται σε δυο συνοικίες, αυτή της Μητροπόλεως, η οποία εξαιτίας του μικρού ποταμού που την διαχωρίζει από την πόλη υπάγεται στο τμήμα Βλάχ και αυτή της πόλης η οποία υπάγεται στο τμήμα Τσιούρχλι,  απέχουν οι δυο συνοικίες σχεδόν  μισή ώρα μεταξύ τους. Στη συνοικία της Μητροπόλεως υπάρχουν 100 κάτοικοι  και δυο σχολεία: ελληνικό και αλληλοδιδακτικό, στα οποία  φοιτούν 80 μαθητές. Ο  μισθός των δασκάλων  είναι 5000 γρόσια, πληρώνονται από το μοναστήρι του Σπηλαίου, από το μοναστήρι του Κουσκό (Ταξιάρχη), από τη μονή του Μοναχίτη και από τη συνεισφοράς των πολιτών. Το καλοκαίρι για 4 μήνες διαλύονται οι μαθητές εξαιτίας του καύσωνα και του νοσηρού κλίματος και πηγαίνουν στα ψηλότερα μέρη. Φέτος αποφασίσθηκε, επειδή η πόλη απέχει από τη συνοικία της Μητροπόλεως μισή ώρα και τα τέκνα των πολιτών υποφέρουν πολύ το χειμώνα και το καλοκαίρι, η ανέγερση αλληλοδιδακτικού σχολείου στη πόλη με συνδρομή.
2. ΣΠΗΛΑΙΟΝ:έχει 253 κατοίκους. Σ’ αυτό φέτος συστάθηκε αλληλοδιδακτικό σχολείο που έχει 30 μαθητές, ο ετήσιος μισθός του δασκάλου είναι 2500 γρόσια και ολίγα τρόφιμα.(Στο χωριό αυτό υπήρχε το Μοναστήρι του Σπηλαίου που στήριζε οικονομικά το σχολείο).
3. ΠΕΡΙΒΟΛΙΟΝ:κωμόπολη που έχει 1521 κατοίκους  οι οποίοι εξαιτίας της  ορεινής  θέσης του οικισμού και του ποιμενικού βίου αναγκάζονται το χειμώνα να μεταβαίνουν οικογενειακώς στη Θεσσαλία. Όταν ξαναγυρίζουν το Μάιο επανερχόμενοι διορίζουν δύο δασκάλους, μαθητές 210, ο μισθός τους 20 οθωμανικές λίρες από τα εισοδήματα των εκκλησιών και από συνεισφορές.
4. ΑΒΔΕΛΛΑ:έχει κατοίκους 828 και εδώ μετακινούνται τη διάρκεια του χειμώνα. Ο δάσκαλος αμείβεται από επιτροπή κάποιου 70 εικοσόφραγκα ,διδάσκει μια φορά τη  βδομάδα και τη βλάχικη γλώσσα, φοιτούν γύρω στους 100 μαθητές.
5. ΣΜΙΞΙ: έχει 309 κατοίκους  και αυτοί ξαναγυρίζοντας κοντά στο Μάιο ,συμφωνούν δάσκαλο αλληλοδιδάκτη που διδάσκει τα ελληνικά .Ο μισθός του είναι 1000 γρόσια αμειβόμενος από την  εκκλησία ,φοιτούν γύρω στους 60 μαθητές.
6. ΣΑΜΑΡΙΝΑ: έχει 3170 κατοίκους  και αυτοί το χειμώνα μεταβαίνουν σε άλλα μέρη να ξεχειμωνιάσουν. Διατηρούν ελληνικό σχολείο με 30 μαθητές  και δύο αλληλοδιδακτικά, στα οποία φοιτούν 400 μαθητές. Ο μισθός των δασκάλων είναι 45 λίρες οθωμανικές, από τα εισοδήματα των εκκλησιών και από συνεισφορά πολιτών. Σε δυο άλλες συνοικίες διορίζουν δύο γραμματοδιδασκάλους, οι οποίοι  διδάσκουν γύρω στους 200 μαθητές .Ο μισθός και των δυο δασκάλων είναι γύρω  στις15 λίρες από τα εισοδήματα των εκκλησιών και της κοινότητας.
7. ΜΕΣΟΛΟΥΡΙ: έχει 124 κατοίκους που μετακινούνται με τον ίδιο τρόπο το χειμώνα. Λειτουργεί κοινό σχολείο, οι μαθητές είναι γύρω στους 30,ο δάσκαλος αμείβεται με μισθό 500 γροσίων από την εκκλησία και την κοινότητα.
8. ΦΙΛΙΠΠΑΙΟΙ: έχει 218 κατοίκους.  Κανένα σχολείο δεν υπάρχει από  την έλλειψη πόρων.
9. ΔΕΛΙΟ (ΔΕΛΝΟ =ΠΡΟΣΒΟΡΟ): έχει 87 κατοίκους, χωρίς σχολείο από την έλλειψη πόρων.
10. ΤΣΙΟΥΡΓΙΑΚΑΣ (ΑΕΤΙΑ): έχει 26 κατοίκους  και αυτό όμοια.
11. ΒΟΔΕΝΤΣΚΙΟ (ΠΟΛΥΝΕΡΙ):έχει187 κατοίκους .Το χειμώνα διορίζεται δάσκαλος κοινός με μισθό 200 γροσίων που πληρώνεται από τα εισοδήματα της εκκλησίας, μαθητές γύρω στους 20.
12. ΤΟΥΖ (ΑΛΑΤΟΠΕΤΡΑ):έχει 84 κατοίκους  ,χωρίς σχολείο και δάσκαλο.
13. ΣΙΑΡΓΚΑΝΑΙΟΙ (ΠΑΝΟΡΑΜΑ):έχει 84 κατοίκους, χωρίς σχολείο και δάσκαλο.
14. ΛΑΒΔΑ: έχει 135 κατοίκους, το χειμώνα, ο  δάσκαλος αμείβεται με μισθό 300 γρόσια από την εκκλησία, μαθητές 20.
15. ΛΙΠΕΝΙΤΣΑ(ΠΕΡΙΒΟΛΑΚΙ):έχει κατοίκους 28,άνευ σχολείου και διδασκάλου.
16. ΤΙΣΤΑ (ΖΙΑΚΑΣ):έχει 210 κατοίκους, κοινό σχολείο όπου φοιτούν 40 μαθητές, ο μισθός του δασκάλου είναι 5 λίρες από τα εισοδήματα της  εκκλησίας.
17. ΡΙΑΧΟΒΟΝ:έχει 25 κατοίκους, χωρίς σχολείο (σύμφωνα με τον Β. Παπανικολάου ερειπώθηκε μετά από επιδρομές Τουρκαλβανών)
18. ΠΑΛΑΙΟΧΩΡΙ:έχει κατοίκους 40 και τούτο επίσης.
19. ΖΑΛΟΒΟΝ (ΤΡΙΚΩΜΟ):έχει 256 κατοίκους, κοινό σχολείο, ο δάσκαλος αμείβεται με ετήσιο μισθό 1000 γροσίων από την εκκλησία, μαθητές 30.
20. ΚΟΣΜΑΤΙ:έχει 160 κατοίκους  ,υπάρχει κοινό σχολείο, φοιτούν 20μαθητές,ο διδάσκαλος παίρνει μισθό5 λίρες από τα εισοδήματα της εκκλησίας.
21. ΜΑΥΡΙΝΑΙΟΙ (ΜΑΥΡΑΝΑΙΟΙ):έχει 120 κατοίκους, κοινό σχολείο  με μαθητές γύρω στους 20 .Ο δάσκαλος διδάσκει με μισθό 300 γροσίων πληρώνεται από την εκκλησία.
22. ΜΑΥΡΟΝΟΡΟΣ: έχει 92 κατοίκους  .Και εδώ το χειμώνα υπάρχει δάσκαλος κοινός με μισθό 200 γροσίων από τα εισοδήματα της εκκλησίας,  φοιτούν 15 μαθητές.
23. ΒΡΑΒΟΝΙΣΤΑ (ΚΑΛΗΡΑΧΗ):έχει 125 κατοίκους , χωρίς σχολείο.
24. ΝΤΟΒΡΑΝΗ (ΕΛΑΤΟΣ):έχει 86 χριστιανούς κατοίκους (κατοικούσαν και μουσουλμάνοι), χωρίς σχολείο.
25. ΜΠΟΥΡΑ (ΔΟΞΑΡΑΣ):έχει 37 κατοίκους, χωρίς σχολείο και δάσκαλο.

 

 

Στις 16 Αυγούστου 2009 κυκλοφόρησε το βιβλίο του Ηλία Γάγαλη με τίτλο:«Η περιοχή Ηρακλεωτών στις σελίδες των εφημερίδων της Κοζάνης 1914-1941»το οποίο παρουσιάστηκε από τους κ.κ. Κωνσταντίνο Δόρτσιο Σύμβουλο Μαθηματικών και το Θανάση Καλλιανιώτη Σύμβουλο Α/θμιας Εκπαίδευσης  Γρεβενών στον Άγιο Γεώργιο.

Το βιβλίο εμπεριέχει αποδελτιοποιημένα άρθρα τριών προπολεμικών εφημερίδων της Κοζάνης που αφορούν την περιοχή Ηρακλεωτών εμπλουτισμένα με παλιές σπάνιες φωτογραφίες, που έχουν άμεση συσχέτιση με αυτά.

Έκαστο βιβλίο τιμάται15 €.

Αποστέλλεται στο  εξωτερικό και εσωτερικό. Στην περίπτωση αυτή στην τιμή των 15 €   προστίθενται τα ταχυδρομικά έξοδα αποστολής.

Για παραγγελίες του βιβλίου μπορείτε να απευθύνεστε στα παρακάτω πρόσωπα  στα τηλέφωνα επικοινωνίας:

 

Ηλίας Γάγαλης 24610-31365 & 6976-864212Κοζάνη.

Ροδόπη Γάγαλη 2462501430Άγιος Γεώργιος Γρεβενών.

Δημήτριος ΠέγιοςΘεσσαλονίκη2310-825285 & 6979-325412.

E-mail:hgagalis@sch.gr