Βρισκόμαστε στα μέσα του 18^ου αιώνα.Η περιοχή των Γρεβενών υπάγεται στην αχανή τότε Οθωμανική αυτοκρατορία και στο πασαλίκι των Ιωαννίνων.Σουλτάνος στην Κωνσταντινούπολη είναι ο  Μουσταφά Γ΄ ή Μουσταφά Τζιχανγκίρ (1757-1774), ο οποίος διορίζει πασά Βερατίου στην Αλβανία, τον Κούρτ Αχμέτ Πασά. Ο πασάς αυτός απέκτησε ιδιαίτερα μεγάλη ισχύ περί το 1760 όταν  διορίστηκε  δερβέναγας δηλαδή γενικός επόπτης ασφάλειας των δρόμων και των διαβάσεων, των περιοχών Ηπείρου, Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας. Την περίοδο εκείνη διεξάγονται συνεχείς αγώνες και συγκρούσεις με τους κλέφτες και αργότερα και με τους αρματολούς των περιοχών αυτών. Σε κάποια από εκείνες τις επιχειρήσεις είχε συλλάβει και τον Αλή Τεπελενλή, τον οποίο άφησε στη συνέχεια ελεύθερο. Αργότερα περιήλθε σε μεγάλη ένοπλη ρήξη με τον Αλή Πασά, επειδή προτίμησε να κάνει γαμπρό της κόρης του τον Ιμπραήμ Μπέη της Αυλώνας, εναντίον του οποίου επιχείρησε εκστρατεία ο Αλή Πασάς για να τον εκδικηθεί. Κατά μία παράδοση λέγεται πως ο Κουρτ Αχμέτ πασάς πέθανε από τη θλίψη του ,όταν ο Αλή Πασάς διορίστηκε από την Υψηλή Πύλη ,δερβέναγας των ίδιων παραπάνω περιοχών. Ερχόμαστε λοιπόν στα δικά μας.

Τα πρώτα χωριά των Γρεβενών στα οποία επιλέγουν οικειοθελώς να αλλάξουν θρησκεία στην  άγνωστη ιστορικά εποχή εκείνη είναι: το Κρύφτσι και το Κάστρο, ένα χωριό 80 οικογενειών ,το οποίο σήμερα δεν κατοικείται παρά μόνο από 1 κάτοικο.

Το χωριό Κάστρο σήμερα υπάγεται  διοικητικά στην κοινότητα Ελάτου (Δόβρανη).Δίπλα γείτονες του χωριού Κάστρου ήταν τα Αναβρυτά και η Καληράχη και πιο πάνω το Μέγαρο.

Εκείνη τη μακρινή και άγνωστη για όλους μας εποχή, οι 80 οικογένειες του χωριού (περίπου 400 άτομα ο πληθυσμός του Κάστρου το 1750), ασχολούνταν κυρίως με την κτηνοτροφία.Μέσα στα άτομα που ξεχώριζαν στο χωριό ήταν και ένας δυναμικός άνθρωπος ,ο οποίος είχε επιλέξει να κάνει κάτι διαφορετικό,ο Σατήρ Μπέης. Είναι η εποχή που συμμορίες αλβανικές και ελληνικές λυμαίνονταν τα περάσματα ανάμεσα στην Μακεδονία,την Ήπειρο και τη Θεσσαλία.

Η εξόντωση αυτών των συμμοριών ήταν επιτακτική ανάγκη για το Οθωμανικό κράτος.Οι ληστρικές αυτές ομάδες κάνανε πλιάτσικο στα χωριά της περιοχής και τα κατέστρεφαν, όπως το πολύ μεγάλο χωριό της Φούρκας που υπήρχε στο πέρασμα ανάμεσα στη Μακεδονία και την Ήπειρο . Ανάγκασαν τις οικογένειες της Φούρκας να φύγουν για άλλα μέρη πιο ασφαλή γι αυτούς.Το ίδιο συνέβη και με τη Μοσχόπολη, μια πόλη 50000 κατοίκων βλάχων ελληνικής καταγωγής και συνείδησης,η οποία διέθετε και τυπογραφείο.

Στην ασφάλεια αυτών των περιοχών συμμετείχαν και τα αρματωλικά σώματα τα οποία υπήρχαν στην περιοχή και κυρίως το αρματωλικό σώμα που είχε επικεφαλής τους Ζιακαίους από το Μαυρονόρος Γρεβενών, με δύναμη διακόσια και πλέον τουφέκια.

Ο Καστρινός Σατήρ Μπέης λοιπόν ξεκίνησε τη μέρα του να πάει να καταδιώξει αυτούς που απειλούσαν τις ζωές και τις περιουσίες των συγχωριανών του, αλλά και των άλλων Γρεβενιωτών της γύρω περιοχής.Δεν γνώριζε τι επιφύλασσε η μοίρα γι αυτόν.Οι ληστές έχοντας από πριν πληροφορηθεί για τις κινήσεις και τις προθέσεις του, του είχαν στήσει ενέδρα φονική.

Έτσι ο δυστυχής αυτός άνθρωπος δέχθηκε μια μπαταριά και έπεσε νεκρός κάτω στο χώμα .Η είδηση συγκλόνισε το μικρό χωριό του και τη γύρω περιοχή ,γιατί έχασαν έναν άνθρωπο που τους προστάτευε από τους ληστές.Η θυσία του Σατήρ Μπέη έγινε τραγούδι που αποτυπώθηκε σε βιβλίο της Ηπείρου το 1880 ,το οποίο εμπεριέχει Δημοτικά τραγούδια και το οποίο γράφει το τραγούδι του το οποίο και τραγουδιέται σε 15σύλλαβο ιαμβικό στίχο μέχρι σήμερα:

ΣΑΤΗΡ ΜΠΕΗΣ (1760-1780)

Σάββατο ημέρα Κυριακή προτού να ξημερώσει

Κίνησεν ο Σατήρμπεης στον πόλεμο να πάνει.

Στο δρόμο όπου πήγαινε,στο δρόμο που πηγαίνει,

Ένα πουλί τον σταύρωσε,τον πικροκουβεντιάζει.

-Γύρισε πίσω,μπέη μου,γιατί θε ν’ αποθάνεις.

-Και που το έμαθες,πουλί,όπως θε να απεθάνω;

-Eψές ήμουν στους ουρανούς μαζί με τους Αγγέλους,

γράφουν τα σπίτια σ’ έρημα,και την κυρά σου χήρα,

γράφουν και τα μπεγιόπουλα φτωχά χωρίς πατέρα.

Το λόγο δεν απόσωσε,το λόγο δεν απόειπε,

μια μπαταριάν ακούστηκε,κι έπεσε μες στον τόπο.

Από το δημοτικό αυτό τραγούδι πληροφορούμαστε ότι ο Σατήρ Μπέης είχε οικογένεια,παιδιά και σπίτια στο χωριό του.Πληροφορούμαστε επίσης ότι το 1760-1780 ήδη οι κάτοικοι του Κάστρου Γρεβενών είχαν αλλάξει όλοι θρησκεία και είχαν ασπαστεί το Μωαμεθανισμό.Οι λόγοι που οδηγούσαν τους συμπατριώτες μας σ’ αυτό ήταν κυρίως :η αναρρίχηση σε αξιώματα και δουλειές στη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και η καταβολή μικρότερης φορολογίας στο κράτος.Επίσης οι άνθρωποι που επέλεγαν το δρόμο αυτό κρατούσαν τη γη τους και το χωριό τους δεν γίνονταν τσιφλίκι μπέη ή αγά από άλλο μέρος.Τα χωριά αυτά προστατεύονταν από την κεντρική Οθωμανική διοίκηση και υπήρχε ευνομία και ευοίωνο μέλλον για τους κατοίκους τους. Επέλεγαν όταν άλλαζαν θρησκεία να μη καταστρέψουν το χριστιανικό τους παρελθόν, αλλά να το θάψουν στη γη. Σέβονταν τις εκκλησίες και τους ναούς, γιατί γνώριζαν και γνωρίζουν πολύ καλά το παρελθόν και το τι έχει συμβεί. Οι σημερινοί τους απόγονοι των Γρεβενιωτών μουσουλμάνων αγαπούν τα Γρεβενά, γιατί είναι οι ρίζες τους των προγόνων τους από αυτά και τα θεωρούν πατρίδα τους,όπως αισθάνονται οι Πόντιοι και οι  Μικρασιάτες πρόσφυγες για τα εδάφη της Μ.Ασίας και του Πόντου αντίστοιχα. Επιθυμούν να επισκέπτονται τον τόπο τους τον οποίο λατρεύουν και αναπολούν. Προσπαθούν να διατηρήσουν τα ήθη και έθιμα των πατέρων τους καθώς και την κουζίνα και τη μαγειρική παράδοση των Γρεβενών και του Βοΐου καθώς και την πατρογονική του γλώσσα.

Αυτοί οι άνθρωποι μπορούν να αποτελέσουν το ανθρώπινο κεφάλαιο το οποίο μπορούν βοηθήσουν τις νέες τους πατρίδες ,αλλά και τα Γρεβενά για το μέλλον που ξημερώνει.

Καλημέρα σε όλους  τους Γρεβενιώτες απανταχού γης.

Άγιος Γεώργιος,10 Νοεμβρίου 2024

Ηλίας Κ. Γάγαλης

δάσκαλος