Το ξεκίνημα απ’ το Γρεβενό.

 

Η θέση της Μαρώνειας. Εξερεύνηση του ρέματος και των πηγών του Ρέντια ή Βενε­τικού. Ο Ρωμαϊκός δρόμος που τον λένε Βασιλική Στράτα ή βασιλική λεωφόρο. Η γραμμή της κατά την Απολλωνία. Καθέκαστα απ’ το πιο ψηλό πλάτωμα του Πίνδου που είναι ανάμεσα στη Μακεδονία και στην Περραιβία.

 

Ο προϊστάμενος των ταχυδρομείων του Γρεβενού, που δεν έβαλε μυαλό, μ’ όλο το μάθημα που πήρε, όταν πέρασα απ’ αυτήν την πόλη, άργησε…

να μας στείλει άλογα^–γιαυτό δε μπορέσαμε να ξεκινήσουμε παρά μόνο στις 8 το πρωί, όταν άρχιζε να γίνεται η ζέστη ανυπόφορη. Ξεκι­νήσαμε, κι αυτό είναι το σπουδαιότερο στην Τουρκία, για­τί, μια φορά, στο δρόμο χρειάζεται, θέλεις δε θέλεις, να προχωρήσεις, για να φτάσεις σε κονάκια που βρίσκουνται πάντα σε μεγάλες αποστάσεις. Οι οδηγοί μου, Έλληνες, αφού φόρτωσαν και ξαναφόρτωσαν τα μπαγκάζια στ’ άλογα, βλάστημώντας όλους τους άγιους του αγιολογίου, ζήτησαν την ευκή του αρχιεπισκόπου τους και μπήκαν επικεφαλής του καραβανιού μαζί ήρθαν και πολλοί έ­μποροι που οι εμπορικές τους υποθέσεις τους καλούσαν στο Περιβόλι και στην Αβδέλα. Μόλις ξεκίνησε η συνοδία, οι αγωγιάτες γύρισαν το κεφάλι, για να μας ευχηθούν το ώρα καλή και πήραν το συνηθισμένο τραγούδι τωνκαραβανιών.

Περπατήσαμε κατά τα δυτικά μια λεύγα, 1/4 της μοίρας κατά τα νότια, ανάμεσα σε δυο λόφους, σκεπα­σμένους με αρκετά δεντράκια. Οι λόφοι αυτοί σταματούν στο ύψωμα που τα ριζά του είναι ο δεξής όχτος του Ρέντια. Για μια ώρα κι ένα τέταρτο περπατούσαμε στο προσκήνιο αυτό του Αάκμωνα⁷¹, ανάμεσ’ από τούφες ψηλές οξιές, που ήτανε σκόρπιες σε μπουκέτα και συναντιούνται κατά τους Μαυραναίους, μια πόλη που ο Κωστ. Πορφυρογέν­νητος τη λέει Μαρώνεια. Στα δεξιό, σχεδόν παράλληλα, φαίνουνταν το Μακρονόρος, ένα χωριό που το ξέρουν απ’ το χρονιάρικο εμποροπανηγύρι του. Πιο μακριό έβλεπα τη Ντόβριανη, (Έλατος) και πιο κάτου το Τριβένι (Σύδενδρο), χωριά φτωχά, όπου ζουν είλωτες χριστιανοί. Ανά­μεσα τους τρέχει το ξεροπόταμο που περνάει απ’ το Γρε­βενά. Έξι μίλια ΒΔ ανακάλυπτα τους βράχους που τους λένε Τα Δυο Αδέρφια και που βαλμένοι σαν δυο παρα­στάτες, χρησιμεύουν, για να σημαδεύουν την αρχή της μεγάλης βουνοσειράς του Πίνδου, πέρ’ απ’ το Ρέντια.

Αφήνοντας το Μαυρονόρος μπήκαμε σ’ ένα φαράγγι λίγο βαθύ, όπου υπάρχει μια πηγή κι ένα ποτάμι που γυ­ρίζει κατά τα ΝΔ, για να σμίξει με το Βενετικό. Μισό μίλι παρακάτου, αφήσαμε στ’ αριστερά μας μια κοιλάδα και μπήκαμε σ’ ένα δάσος, μια λεύγα μακρύ. Στο τέλος του φτάσαμε στο Ρέντια που τρέχει ανάμεσα σε όχτους από πηλό. Επειδή την εποχή εκείνη υπήρχε λίγο νερό, μπορέ­σαμε να περάσουμε με τα πόδια και κάμαμε μισή ώρα, για ν’ ανεβούμε στην Τίστα, (Ζιάκα) ακολουθώντας έναν αρχαίο δρόμο που τον λένε οι χωριανοί Βασιλική Στράτα. Το καταστραμμένο αυτό κομμάτι από έναν δρόμο ρωμα­ϊκής κατασκευής ανήκει στο δρόμο που αναφέρνουν οι Θεοδοσιανοι πίνακες που απ’ τη Φούρκα, την Κόνιτσα και την Αβδέλα, απ’ όπου πάλι κατέβαινε μέσ’ απ τη Στυμφαλίδα (Τυμφαία) κατά τα Τρίκαλα, μέσα στην Ιστιαιώτιδα.

Η Τίστα, όπου ξεπεζέψαμε για να φάμε, είναι χτι­σμένη στη μέση του βουνού Σπήλαιο. Τρία τέταρτα της λεύγας ΝΑ είχα δει ένα μοναστήρι και πιο πέρα μου έ­δειξαν στο δεξή όχτο του Ρέντια τα χαλάσματα μιας μα­κεδόνικης πόλης και στα βορεινά, στην ίδια απόσταση, το Βύσινο, που ο μωαθενικός πληθυσμός του υποστηρίζει πως κρατάει απ’ τους καταχτητές της Μακεδονίας. Μπροστά μας, στ’ ανατολικά, έτρεχαν τα νερά από ένα πλήθος πηγές που χύνουνται στο Βενετικό, αφού πρώτα κάμουν να γυρίσουν πολλοί μύλοι. Λογάριασα με το &-πάνου-κάτου πως το ύφος του βουνού Σπήλαιο είναι πε­ρίπου οχτακόσια πόδια, όπως και η βουνοσειρά του που απλώνεται στα νότια σαν ένα κάστρο, όπου ξεπηδούν εδώ κι εκεί πύργοι που τους δένουν μεταξύ τους γιρλάντες από έλατα.

Βγαίνοντας απ’ την Τίστα, ξαναπήραμε τη διαδρομή της Βασιλικής Στράτας, που την έκαμε, όπως λένε, ο Τραϊανός· την ακολουθήσαμε για ένα τέταρτο της λεύγας κάτου από μεγαλόπρεπες αψίδες από πεύκα. Λίγο αργό­τερα ανεβαίνοντας κατά τον Πίνδο, μπήκαμε στη ζώνη απ’ τα έλατα, όπου βρήκα αποκαΐδια από φωτιές που άναφαν οι Βλάχοι που ανέβαιναν τότε στα καλοκαιρινά τους βοσκοτόπια. Απ’ τις φωτιές αυτές θα μπορούσε να υπολογίσει κανείς πόσες ήταν οι φάρες, πού σταμάτησαν τους δρόμους που πήραν τόσο οι συνήθειες στους δρόμους τους μένουν ανάλλαχτες. Οι οδηγοί μου μου ανάφεραν τα ονόματα απ’ τα μονοπάτια που παίρνουν για να σκορπίσουν στις διαδρομές τους, που αγκαλιάζουν ολάκερη την απλωσιά στ’ ανώτερα πλατώματα του Πίνδου.

Μια λεύγα απ’ την Τίστα πήραμε τη στενωσιά που ανοίγεται ανάμεσα στο Σπήλαιο και στο Λάκμωνα και περπατήσαμε μέσα της ως το πλάτωμα του Λάβντεν, ενός χωριού μισή λεύγα, στα ΒΔ, στην πλαγιά ενός βουνού, που είναι σκεπασμένο με οξιές και έλατα. Παρατήρησα μισή λεύγα στα βορεινά της Chercagnaκαι στα δυτικά στην ίδια απόστασητο Βοϊδίνικο, μια κωμόπολη μ’ εκατό αρβανίτι­κες και τσιγγάνικες φαμίλιες που έχει αργαστήρια, όπου φκιάνουν όπλα και πιστόλια, όπως και καρφιά, για να πεταλώνουν τ’ άλογα. Ποταμάκια που κατεβαίνουν απ’ όλα τα χωριά, που μόλις ανάφερα, σμίγουν με το Βενετικό απ’ το δεξή του όχτο, εξόν από ένα που έρχεται απ’ τ’ α­ριστερά, αφού κινήσουν μύλους που τους ζώνουν δάση βαθιά, απλώνεται σε μεγάλες αποστάσεις.

Απ’ την είσοδο της στενωσιάς του Λάβντεν, όπου χωνόμουνα, ανεβήκαμε κάπου μιαν ώρα, για να φτάσου­με στην είσοδο ενός άλλου φαραγγιού που απλώνεται απ’ τα βόρεια προς τα νότια, ανάμεσα στις δυτικές πλαγιές του βονού Σπήλαιο και στην Ανατολική κρέμαση του Λάκμωνα. Συναντήσαμε πολλούς χωρικούς που έπαιρναν αυτόν το δρόμο, για να πάνε στην Κρανιά που είναι στον όχτο της Μηλιάς, κοντά στον εμπορικό δρόμο απ’ το Μέ­τσοβο για το Γρεβενό. Μέσα & αυτήν την κοιλάδα δε βλέπαμε κανένα χωριό, μα μόνο καλύβες των Βλάχων που είναι εγκαταστημένοι στο μάκρος του ποτάμιου που περνάει από μέσα της. Το ρέμα έχει μάκρος μιάμιση λεύ­γα. Απ’ το ύφος αυτό δεν είχαμε παρά να ξεφύγουμε απ’ το δρόμο μας και να κατεβούμε μισό μίλι, για να φτάσουμε στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας, που κοντά του βρίσκεται μια καλοδιατηρημένη βρύση. Γυναίκες γέμιζαν εκεί τους κουβάδες τους και όταν τις ρωτήσαμε, αν θα μπορούσαμε να κοιμηθούμε στο μοναστήρι μας απάντη­σαν πως τους καλόγερους, που το είχαν, τους είχαν φάει οι αρκούδες και ήτανε πια ακατοίκητο. Χρειάστηκε λοιπόν να προχωρήσουμε. Λίγο πιο πέρα είδαμε τη ζωγραφιά της Αγίας Παρθένας χαραγμένη σε μια κολόνα. Μισό μίλι πιο μακριά περάσαμε το Ρέντια από ένα πέτρινο γιοφύρι που το στόλιζαν στις γωνιές του τέσσερις βαλανιδιές με τερά­στιο όγκο. Απ’ τη στάση αυτή, που τη συνηθίζουν οι ταξι­διώτες, σημείωσα, μια λεύγα ΒΔ, στο Λάκμωνα τη Σμίξη, ένα βλάχικο χωριό με τριακόσια σπίτια και αντίκρυ απ’ τη δύση την Αβδέλα που έχει τον ίδιο πληθυσμό. Ένα τέ­ταρτο της λεύγας παρακάτου απ’ τα παραποταμάτους που επικοινωνούν με γιοφύρια ανάμεσαστους απότομους όχτους, περάσαμε και πάλι το Βενετικό και οι έμποροι που μας είχαν ακολουθήσει ως εκεί, μας άφησαν, για να πάνε στους βλάχικους καταυλισμούς. Το τελευταίο γιοφύρι του Βενετικού που συναντήσαμε λίγο ύστερα, το ‘χτισαν απάνου στο σημείο, όπου σμίγουν τέσσερα ποταμάκια που κατεβαίνουν απ’ τις πηγές του κι είναι μακριά η μια απ’ την άλλη τέσσερα περίπου μίλια. Πέρ’ από κει πλησιά­σαμε τα βουνά που είχαμε αριστερά μας, ανεβαίνοντας από ένα μονοπάτι σκεπασμένο με σιδεροπυρίτη (τσακ­μακόπετρα) που οι αχτίδες του ήλιου τον έκαμναν να λάμπει σαν πολύτιμα πετράδια και σ’ ένα τέταρτο της ώρας φτάσαμε στο Περιβόλι, όπου βρήκαμε κατάλυμα ως την άλλη μέρα στο σπίτι του προεστού ή συνδίκου που μάς δέχτηκε με τον πιο αφιλόξενο τρόπο του κόσμου.

Το Περιβόλι, ένα χωριό με 305 βλάχικες φαμίλιες, μό­λις δέχτηκε τον καλοκαιριάτικο πληθυσμό του που είχεν έρθει εκεί πριν από καμμιά δεκαπενταριά μέρες. Η βλά­στηση άρχιζε να φουντώνει στις πλαγιές. Οι σουρβιές και τα καραγάτσια άπλωναν τα φύλλα τους και τ’ αηδόνια, που είχα ακούσει στα δασάκια της Αμφιλοχίας εδώ και τρεις μήνες, ξανάρχιζαν εδώ τις συναυλίες τους, για να γιορτάσουν την άνοιξη. Τ’ αλπικά λουλούδια του Πίνδου έβγαιναν μέσ’ από τους παγετώνες. Η κάθε μέρα δημι­ουργούσε στα πεταχτά θαύματα και σ’ αυτήν η άλλη μέρα πρόσθετε καινούργια. Οι πλαγιές και τα λαγκάδια ομόρ­φαιναν και τα χιόνια που γειτόνευαν ακόμα με τις πηγές του Ρέντια δε θ’ αργούσανε να λειώσουν. Ο αέρας ωστόσο ήταν ακόμα τσουχτερός και όπως γίνεται στις ισημερίες, όπου η άνοιξη παλεύει ενάντια στα τελευταία κρύα του χειμώνα, ύστερ’ απ’ το ηλιοβασίλεμα, μας βρήκε μια νε­ροποντή με χαλάζι και χιόνι που ξανάσπρισε τις πιο ψη­λές κορφές του Αάκμωνα. Τ’ αρχοντολόι που ήρθαν από­δειπνα, για να μου κάμουν επίσκεψη, μου διηγήθηκαν πως το Περιβόλι ανήκει στο βακούφι του Κιταπ-χανέ (κρατικού Θησαυροφυλακίου) Κωσταντινούπολης και πως η Αβδέλα και η Σμίξη για τους φόρους υπάγονται στο Γρεβενά που κι αυτό πάλι στο σαντζάκι (νομό) του Ρουμιλί Βαλεσί. Η τάξη αυτή κρατάει από πολύ παλιά, απ’ τα χρόνια της άλωσης, και δεν άλλαξε παρά μόνο το ποσό και το είδος των φόρων. Γιατί πριν απ’ την εποχή αυτή, αντί να πληρώνει στον ταμία του κρατικού θησαυροφυ­λακίου, το Περιβόλι ήτανε μια δωρεά της εκκλησιάς της Αγίας Σοφίας και τ’ άλλα τα χωριά πλήρωναν τους φόρους  τους  στον  Αυτοκράτορα   με  τη   μεσολάβηση  του στρατηγού του θέματος της Μακεδονίας.

      Μια και τα σχέδια μου δεν ήτανε να σταματήσω στο Περιβόλι, ξεκινήσαμε τα χαράματα με μια ομάδα κυνη­γούς που πήγαιναν, για να κυνηγήσουν αρκούδες και ήμασταν  η συντροφιά τους ως το τελευταίο πλάτωμα του Πίνδου, απ’ όπου τράβηξαν ύστερα για το Μακρονόρος. Εμείς μπήκαμε σ’ ένα γυμνό πλάτωμα που μου επέτρεψε να πάρω σαν τοπογραφικό σημείο το Τσεπέλοβο, το πιο τελευταίο σημάδι της Περραιβίας, κι ύστερα κατεβήκαμε κάπου μισή λεύγα μέσ’ από ένα δάσος με πεύκα. Μέσ’ απ’ το δάσος αυτό περνάει ένα ποτάμι που πέφτει σ’ ένα λα­γκάδι σκεπασμένο με φουντωμένα δάση. Αφήνοντας στα δεξιά μας αυτό το λαγκάδι κάμαμε μισή ώρα για να πε­ράσουμε μια κορφή του Μακρονόρους και βρήκαμε σε ίδια απόσταση ένα δεύτερο ποταμάκι που σμίγει με το πρώτο στα ΒΔ, για να χυθεί στον Αώο. Έτσι κόβοντας τις γραμ­μές των βουνών απ’ τ’ ανατολικά στα δυτικά, έμπαινα απ’ τις πλαγιές της Μακεδονίας σ’ αυτές που χύνουν τα νερά τους κατά την Αδριατική. Στο σημείο αυτό η κορφή του Σμόλικα ήταν εφτά λεύγες μακριά, κατά το βοριά. Κατά τη Θεσσαλία είδα ξανά τη γραμμή που ακολουθούσαν οι κορφές, που είναι τόσο ωραία αποστρογγυλεμένες, του Μαυρονόρους και σύμφωνα με τις αναγνωρίσεις που έ­καμα απ’ το ύφος της Πλιάσας είδα πως η γενική γραμμή της βουνοσειράς του Πίνδου πάει απ’ τα ΒΔ στα ΝΑ. Μ’ όλη τη γύμνια που παρουσιάζουν μερικές κορφές, μπό­ρεσα επίσης να πειστώ πως όλες τους υπήρξαν άλλοτε σκεπασμένες με χώμα και βλάστηση. Αυτό το βεβαιώνει και η βλάστηση μέσα στα λαγκάδια και τα δέντρα πουστολίζουν τα διάφορα πατώματα ως τα πιό ψηλά τους τμήματα.

Απ’ τους όχτους του ρυακιού κατεβήκαμε μισή λεύγα, αφήνοντας αριστερά μας ένα βουνό που υψώνεται μέσα στη γωνιά, όπου σμίγουν τα δυο παραπόταμα  της Βοβούσας που μόλις περάσαμε και διασχίσαμε μια πλαγιά που την οργώνουν πολλά ρέματα. Αυτή σταματάει στη Βοβούσα, πρώτο χωριό της περιφέρειας του Ζαγορίου, που την απόσταση του απ’ το Περιβόλι τη βρίσκουμε σημειω­μένη στο χάρτη. Μα ενώ το χωριό είναι χτισμένο σ’ ένα κατηφορικό μέρος, είδα εκεί έναν πληθυσμό, ολόγερο, χωρίς βρογχοκήλες, όσο κι αν πίνει νερό από λειωμένο χιόνι και ολότελα διαφορετικοί απ’ τους κατοίκους της Σαβοΐας, που ζουν κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Όσο κι αν τα σπίτια εδώ δεν είναι πιο κομψά απ’ τα σπίτια των χωριών της Μακεδονίας, πρόσεξα πως όλα είχαν ολόγυρα τους σπαρμένους μπαχτσέδες και μια σημαντική ποσό­τητα τριανταφυλλιές. Ο Αώος που τρέχει κάτου απ’ τα σπίτια μουρμούριζε στο βάθος μιας άπατης κοίτης όλο πέτρες και χώματαπου κατεβαίνουν απ’ τα βουνά. Ανά­μεσα τους είδα σιδεροπυρίτη, τσιακμακόπετρα και σταχτή γρανίτη. Μια και το ρέμα του κατέβαινε αργά, τον περά­σαμε με τα πόδια μας και πήραμε τη μεγάλη κορυφο­γραμμή του Ζαγορίου, που απάνου της περπατήσαμε έξι μίλια, πριν μπορέσουμε να βγούμε απ’ το δάσος των κέ­δρων και των έλατων που αραιώνουν, όταν πλησιάζει κανείς τις πηγές από παρακλάδι του Ίναχου. Αυτουνού το ρέμα περνάει την Περραιβία απ’ τα δυτικά κατά τ’ ανα­τολικά.

 

 

ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗ ΔΥΤΙΚΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ – ΑΝΟΙΞΗ 1806

(τ. 3ος, βιβλ. 7ο, κεφ. 8ο, σσ 98 -106)

ΦΡΑΓΚΙΣΚΟΣ ΠΟΥΚΕΒΙΛ

 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΔΑΜΟΥ

επιμέλεια Σάκης Πέτρου