Του Αχιλλέα Οικονόμου

Πριν από μερικούς μήνες είχα την χαρά επισκεπτόμενος το LosAngelesνα συναντήσω τον Ηλία, έναν από τους ευφυέστερους και ικανότερους ανθρώπους που γνωρίζω. Εκμεταλλευόμενος το γεγονός ότι ζούσε για αρκετά ήδη χρόνια στην πόλη των αγγέλων, του ζήτησα να μου κάνει μια μικρή ξενάγηση. Όταν φτάσαμε στην γειτονιά του, μία από τις πιο «ζωντανές» της πόλης, μου είπε πως στις αρχές της δεκαετίας του 90 ήταν από τις πιο υποβαθμισμένες. Ο λόγος ήταν ότι είχε καταγραφεί σε αυτήν μεγάλος αριθμός ασθενών με AIDS. Μάλιστα εκείνη την εποχή οι τιμές των ενοικίων και της αγοράς ακινήτων είχαν φτάσει σε ιστορικά χαμηλά. Σήμερα θεωρείται από τις ακριβότερες περιοχές της Calofornia.

Ακούγοντας τον Ηλία σκέφτηκα ότι δεν είναι τελικά μόνο οι ψυχικές παθήσεις οι μόνες που έχουν στιγματοποιηθεί. Η νόσηση από τον ιό HIVήταν και δυστυχώς είναι αναμφίβολα μια κατάσταση, που παρόλη την τεράστια και ευεργετική πρόοδο που έχει επιτευχθεί στην θεραπεία, προκαλεί αντανακλαστικά φοβικά συναισθήματα και σκέψεις στιγματισμού. Δεν είναι όμως μόνο αυτή η σχέση του HIVκαι των ψυχικών παθήσεων.

Οι ψυχικές επιπτώσεις των φορέων HIV παραμένουν ιδιαίτερα σημαντικές, ακόμη κι αν η λοίμωξη έχει μετατραπεί σε χρόνια, ιατρικά διαχειρίσιμη  κατάσταση. Παρά τη βελτίωση του προσδόκιμου επιβίωσης και της ποιότητας της ζωής χάρη στην αντιρετροϊκή θεραπεία, τα άτομα που ζουν με HIV εμφανίζουν αυξημένα ποσοστά ψυχικών διαταραχών σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό, με συχνότερες την κατάθλιψη, το άγχος, την ψυχολογική δυσφορία και σπανιότερα τις σκέψεις αυτοκαταστροφής.

Βασικός εκλυτικός  παράγοντας είναι το στίγμα. Το κοινωνικό, δομικό αλλά και εσωτερικευμένο στίγμα (internalized stigma) συνδέεται σταθερά με φτωχότερη ψυχική υγεία, υψηλότερα επίπεδα άγχους και καταθλιπτικών συμπτωμάτων, καθώς και μειωμένη ικανοποίηση από τη ζωή. Η εσωτερίκευση αρνητικών κοινωνικών στερεοτύπων οδηγεί σε ντροπή, αυτοενοχοποίηση και κοινωνική απόσυρση, ενισχύοντας τον φαύλο κύκλο μοναξιάς και ψυχικού πόνου. Η εμπειρία διακρίσεων σε επαγγελματικό, οικογενειακό ή υγειονομικό πλαίσιο επιβαρύνει περαιτέρω την ψυχολογική ευαλωτότητα.

Η βαρύτητα των ψυχικών διαταραχών έχει και κλινικές συνέπειες. Η κατάθλιψη και το άγχος συσχετίζονται με μειωμένη προσήλωση στην αντιρετροϊκή αγωγή, χειρότερη ποιότητα ζωής και δυσμενέστερους ανοσολογικούς δείκτες. Επιπλέον, η αυτοκτονικότητα αποτελεί κρίσιμο ζήτημα: σύγχρονες μελέτες και μετα-αναλύσεις αναδεικνύουν αυξημένο επιπολασμό αυτοκτονικού ιδεασμού, αποπειρών και ολοκληρωμένης αυτοκτονίας μεταξύ των ατόμων με HIV σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό.

Ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες είναι οι γυναίκες, οι νέοι, καθώς και άτομα που ανήκουν σε σεξουαλικές ή άλλες μειονότητες, όπου το διασταυρούμενο στίγμα (intersectional stigma) πολλαπλασιάζει το ψυχικό φορτίο.Σε αυτό το πλαίσιο, η έγκαιρη ψυχολογική αξιολόγηση και η ενσωμάτωση υπηρεσιών ψυχικής υγείας στα ιατρεία λοιμώξεων αποτελούν αναγκαία συνιστώσα της ολιστικής φροντίδας. Παρεμβάσεις που στοχεύουν στη μείωση του στίγματος, στην ενίσχυση της ανθεκτικότητας και στην καλλιέργεια υποστηρικτικών δικτύων μπορούν να βελτιώσουν σημαντικά τόσο την ψυχική ευεξία όσο και την κλινική έκβαση των ασθενών με HIV.

Από τις στιγματοποιημένες γειτονιές του παρελθόντος, το στίγμα έχει γίνει πια περισσότερο ατομικό, εσωτερικό και ίσως δυσκολότερα αναγνωρίσιμο. Ο ρόλος των ειδικών της ψυχικής υγείας είναι και σε αυτήν την περίπτωση κρίσιμος, χρήσιμος και κυρίως ωφέλιμος.

Ο Αχιλλέας Οικονόμου είναι Ψυχίατροςστα Γρεβενά

Εμμανουήλ Παππά και Λυκούργου Γωνία

Τηλέφωνο: 2462024170