του ΙΩΑΝΝΟΥ  ΛΑΜΠΡΙΔΟΥ

Καταλιπόντες ήδη την επαρχίαν των Ιωαννίνων, ιδού ήδη αφικνούμεθα διά της γηραιάς Πίνδου εις τα Βυζαν­τινά Γρίβανα, ων η πνευματική κατάστασις εστίν αξιοθρήνητος, τούτο μεν ένεκεν ελλείψεως πόρων και φιλογενών ανδρών, τούτα δε δια εκ της μετοικήσεως των κα­τοίκων πολλών κοινοτήτων εν ώρα χειμώνος εις θερμό­τερα μέρη μετά των ποιμνίων αυτών.

Η εκκλησιαστική των Γρεβενών διοίκησις (κατοίκων. χρ. 24.000) αποτελείται εκ των εξής τεσσάρων διαμερισμά­των…

 

1) Βλάχ, ένθα και η έδρα τής επαρχίας, ως και η Σαμαρίνα και αι κωμοπόλεις Αβδέλα, Περιβόλιον, κτλ. περιέχονται

 

2) Τσούρχι εκ τίνος ομωνύμου κώ­μης, ήτις το πάλαι ήκμαζε και εχρησίμευεν ως έδρα διοι­κήσεως

3) Χασίων, επί σειράς ορέων αλλεπαλλήλως κειμένων, και

4) Βεντσιών, ένθα και Μακεδονικά χωρία περιλαμβάνονται.

Περιέχει δέ τρεις πόλεις, τά Γρεβενά (κατ. χρ. 1440 όθωμ. 300), την Σαμαρίναν, (κατ. χρ. 7,000) και τα Βέντσια,(κατ. χρ. 100 όθωμ. 600), και χωρία 90, εις  το μεν πρώτον και τέταρτον τμήμα απαριθμούσιν ανά χωρ. 22, το δε δεύτερον και τρίτον ανά 23.

Εκ μέν του πρώτου διαμερίσματος τρία χωρ. εινε γεωργία, ον δημόσιον, ως.και μέρος των χωρ. «.Τίστα και Μαυραναίοι, τα δε λοιπά αυτοτελή. Εκ του δευτέρου 12 μεν χωρ. κα­θόλου η κατά το ήμισυ είνε ιδιόκτητα, 2 δε εν μέρει δη­μόσια και 10 αυτοτελή. Εκ του τρίτου, 10 είνε ιδιόκτητα καί 13 αυτοτελή. Και εκ του τέταρτου, πλην τριών δημοσίων, πάντα τα λοιπά είνε ελεύθερα. Μικτά δε χωρία Οθωμανών δηλ. και χριστιανών οικούμενα, εν τη επαρχία  ταύτη υπάρχουσιν εν μεν τω πρώτω τμήματι η Ντόβρανη, εν δε τω δευτέρω τα εξής Τσούρχλι, Τιρβένι, έχον διπλάσιον αριθμόν Οθωμανών, Ντουβρόνιστα, Μέγα Σειρηνι και Μηλεάν εν, δε τω τρίτω, η Πηγαδιτσα και εν τω τετάρτω τα  Αγαλαίοι, Τόριστα και Νεσενίκον.

Και εις μεν τας πόλεις Γρεβενά και Βέντσια μόνον η ελληνική γλώσσα και παρ’ αυτών των Οθωμανών λα­λείται, εις δε την Σαμαρίναν συνηθέστερον, παρά του γυναικείου μάλιστα φύλου, η κουτσοβλαχική. Εκ δε των χωρίων εις μεν τα Περιβόλιον, Αβδέλλαν, και Σμίξιν εν τω τμημάτι Βλάχ και Κρανιάν εν τω τμήματι Χά­σιων, επίσης ,η κουτσοβλαχικη, εις πάντα δε τα λοιπά μόνον η. ελληνική, ην και μόνον γινώσκουσι και ευάριθμοι οθωμανικαί τίνες οικογένειαι μετά χριστιανών  και ιδία οικούσαι.

Διά ποταμίων τα τέσσαρα τις επαρχίας τμήματα χω­ρίζονται. Το Βλάχ που μεν του Τσούρχλι χωρίζει ο ποταμός Γρεβενών, από δε των Χασίων ο ποταμός Βενέτιχος, εκ του Περιβολίου και Βαλιακάρδας πηγάζων. Το δε Τσούρχλι από των Βεντσιών χωρίζει ο ποτα­μός Αλιάκμων(Μπίστριτσα).

Βαθεία σκοτόμαινα και παχυλή αμάθεια περικέχυται κατά πάσαν ταύτην την έπαρχίαν και εκ τις πολλής μετοικήσεως πολλών, ως είπομεν, περί τον ποιμενικόν και πλάνητα βίον ασχολουμένων. Και άλλαι μεν κοινότητες ανοίγουσι τα Σχολεία αυτών μόνον από του Μαίου   μέχρι   του    Σεπτεμβρίου,

ως   αι   Σαμαρίνα, Περιβόλιον, Αβδέλα, Σμίξι και Μεσολούρι. Ετέραι δε τίνες διατηρούσι τα Σχολεία αυτών τα­νάπαλιν εν ώρα χειμώνρς, το μεν ένεκα του πνιγερού καύσωνος, το δε ένα βοηθώνται εν τας εργασίαις αυτών οι γονείς υπό των παίδων  εις την δευτέραν δε κατηγορίαν υπάγονται εκ μεν του πρώτου τμήματος αι κοινότητες Γρεβενά, Βοδιντοικό. Λάβδα, Μαυρονόρος, Τίστα και Μανραναίοι Εκ δε του δευτέ­ρου αι .Βίτσι, Κριθαράκια, Ραδοσίνιτσα και Σπάτα εκ δε του τρίτου, αι  Γκριντάδες και Μοναχίτι, και εκ του τρίτου το Πισκόν.

Άξιον δε περιέργειας είνε, ότι προπαγάνδα τις Ρωμουνική, πιστευουσα ότι μετ’ ου πολύ ή κυριαρχία τις Ρωμουνίας θα επεκταθή και επί της Ηπείρου , ήρξατο προ ετών (1870) να διατηρή διδάσκαλον εν Αβδέλλα δι’ 7,000 γρ. κατ’ έτος, διδάσκοντα άπαξ τις εβδο­μάδος και Ρωμουνικά.

Τα γενικά  της επαρχίας Γρεβενών αγαθοεργήματα.

Εις τα γενικά της επαρχίας ταύττης αγαθοεργήματα υπάγονται·

α.) Δυο γέφυραι .1) Η εν τι θέσει Σούμπινο, επωνυμουμένη του Πασά, υφ ην διέρχεται ο Αλιάκμων και ην έκτισεν (1690) Μαχμούτ πασάς τις και 2) Η υπό το χωρίον   Κηπαρειό, υφ ην διέρχεται ο  ποταμός Βενέτικο και ην έκτισεν ο εξ Αργυροκάστρου Μουσταφά Αγάς, ο επιλεγόμενος Σπανός διά γρ. 50,000. ινα δε ,και τα μέσα της επισκευής ο αοίδιμος ούτος χορηγήση ωκοδόμησε παρά τη γεφύρα ταύτη ξενώνα, αφ’ ου γρ. 400 έτ. εισπράττονται. Σημειωτέον δε, οτι παρά τω ,μνημείω τούτω της φιλανθρωπίας ευρίσκεται και ο τάφος εκείνου, την ευλογίαν των διαβατών επισύρων.

β) Δι εν τη έδρα της επαρχίας και τη Μονή του Σπηλαίου πνευματικαί εστίαι, περί ων τα δέοντα εν τω Πρώτω Μέρει σελ. 41 είπομεν.

Γενκά. των   τμημάτων  Βλάχ   και Τούιρχλι αγαθοεργήματα

Εις μεν το τμήμα Βγάχ υπάγεται η μεταξύ των δυο συνοικιών της πόλεως Γρεβενών γέφυρα, ην έκτισεν ο εξ Αιγύπτου Οθωμανός Κουρμπέτας εις δε το τμήμα Τσούρχλι η ημίσειαν ώραν του χωρίου Κοσμάτι απέχουσα γέ­φυρα,   ην εκτισεν Αζίζ Αγάς τις.

Ειδικά. των   τμημάτων  Βλάχ   και Τσούρχλι αγαθοεργήματα.

Ο Νουρί Αγάς ανεκαίνισε τον εν τι πόλει Γρεβενών πύργον του ωρολογίου, κτισθέντα (1776) παρά των προ­γόνων αυτού και καταστραφέντα κατά το έτος 1821 παρά του αυτοκρατορικού στρατού, πολεμούντος τον Βελή Αγάν, σύμμαχον του Αλή Πασά. Την δε εκκλησίαν επ’ ονόματι του Αγίου Νικολάου εν τω χωρίω Τίστα του τμήματος Τσούρχλι ιδρύσατο διά λ. όθ. 100 ο οπλαρ­χηγός Νικόλαος Ζούτσας.

 

απο το βιβλίο του ΙΩΑΝΝΟΥ  ΛΑΜΠΡΙΔΟΥ
“ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΕΝ ΗΠΕΙΡΩ ΑΓΑΘΟΕΡΓΗΜΑΤΩΝ  18 8 0”

Επιμέλεια: ΣΑΚΗΣ ΠΕΤΡΟΥ