Το «θερμόμετρο» που περιγράφθηκε το 250 π.Χ. και τελειοποιήθηκε μετά από 1800 χρόνια.

  

   Ο Φίλων του Βυζαντίου ήταν ο δεύτερος μεγάλος μηχανικός της Αλεξανδρινής εποχής –πρώτος ήταν ο Κτησίβιος- και έζησε περίπου από το 280 π.Χ. έως το 180 π.Χ. Ήταν ο πρώτος που εξέδωσε εγκυκλοπαίδεια των εφαρμοσμένων μηχανικών τεχνών της εποχής του, την «Μηχανική Σύνταξη», η οποία αποτελούνταν από 8 βιβλία. Ένα εξ αυτών ήταν και τα «Πνευματικά», μελέτη για τις δυνατότητες του νερού και του αέρα. Το βιβλίο αυτό είναι σίγουρο ότι χρησιμοποίησε και ο Ήρων ο Αλεξανδρεύς –ο τρίτος μεγάλος μηχανικός της σχολής της Αλεξάνδρειας- για την συγγραφή των δικών του «Πνευματικών». Δυστυχώς τα «Πνευματικά» του Φίλωνα μας παραδόθηκαν σε μία αραβική μετάφραση και μία σύντομη λατινική εκδοχή. Ο Φίλων θεωρείται από τους πρώτους επιστήμονες που εισήγαγαν το πείραμα στη μελέτη των φυσικών αρχών.

     Στα «Πνευματικά» του λοιπόν περιγράφει την εξής διάταξη : παίρνουμε ένα δοχείο σε σχήμα αυγού κατασκευασμένο από μόλυβδο για να είναι ανθεκτικό και που είναι κοίλο και αεροστεγές. Το τρυπάμε στο πάνω μέρος και εισάγουμε καμπύλο σιφόνι, του οποίου η άκρη φτάνει μέχρι κάτω, κοντά στο κάτω μέρος του. Στεγανοποιούμε το σιφόνι στο δοχείο για να μην υπάρχει καμιά διαρροή. Η άλλη πλευρά του σιφονιού τοποθετείται μέσα σε λεκάνη με νερό. Όταν λοιπόν θερμαίνεται το δοχείο ο αέρας, που βρίσκεται σε αυτό, κινείται εκτός, μέσω του σιφονιού, προς τη λεκάνη με το νερό και βγαίνει από την άλλη άκρη του σιφονιού δημιουργώντας  μπουρμπουλήθρες. Όταν το δοχείο-αυγό κρυώνει, ο αέρας του σιφονιού επιστρέφει σε αυτό παρασύροντας μαζί του νερό από τη λεκάνη, αφού μέρος του προηγούμενου υπάρχοντα αέρα είχε διαφύγει στο περιβάλλον μέσω των μπουρμπουληθρών. Εδώ είναι το σχέδιο:

Εικόνα 1. Προδημοσιευμένο σχέδιο από το βιβλίο του Κλωνάρα Θ. Πνευματικά Φίλωνος του Βυζαντίου

      Την ίδια περίπου διάταξη περιγράφει και  ο Ήρωνας ο Αλεξανδρινός στο βιβλίο του «Πνευματικά» (κεφάλαιο όγδοο του Β’ βιβλίου, Πνευματικά Ήρωνος  Αλεξανδρέως, Κλωνάρας Θ.,2020) την οποία μάλιστα ο συγγραφέας αναφέρει ως «Λιβάς». Η διάταξη αυτή λοιπόν μετά από 1500 περίπου χρόνια έφθασε μέχρι και τον Γαλιλαίο. Είναι γνωστό ότι ο Γαλιλαίος διέθετε τα Πνευματικά του Ήρωνα στη βιβλιοθήκη του βάσει δύο στοιχείων: 1) από ένα γράμμα του στον Alvise Mocenigo όπου περιγράφει μια λάμπα του Ήρωνα και 2) από την καταγραφή των βιβλίων της βιβλιοθήκης του, που έκανε και δημοσίευσε ο Favaro (Galileo Engineer, Matteo Valleriani,Springer, σελ.180). Στηριζόμενος λοιπόν στην διάταξη αυτή κατασκεύασε αντίστοιχη διάταξη με την οποία προσπάθησε να μετρήσει την θερμοκρασία του περιβάλλοντος, το «θερμοσκόπιο», Εικόνα 2.

Εικόνα 2. Replica of Galileo’s thermoscope (Istituto e Museo di Storia della Scienza, Firenze. Inv. 2444) (από το βιβλίο Galileo Engineer, Matteo Valleriani,Springer, σελ. 161.)

Συγκρίνοντας τις δύο συσκευές, εικόνα 1 και εικόνα 2 (φωτογραφία) είναι πασιφανής η ομοιότητα μεταξύ των δύο διατάξεων. Άλλωστε αν παρατηρήσετε ένα σύγχρονο θερμόμετρο θα δείτε τις ομοιότητες και με το σύγχρονο θερμόμετρο. Βέβαια αντίστοιχες συσκευές είχαν κατασκευάσει και άλλοι επιστήμονες όπως οι: Cornelius Drebbel, Sanctorius Sanctorius, Robert Fludd (ο οποίος σύμφωνα με τον Sherwood Taylor διέθετε το έργο Πνευματικά του Φίλωνα), ο Telioux κ.α. Όλες αυτές οι συσκευές στηρίζονταν στην διάταξη των Πνευματικών του Ήρωνα, τα οποία ήταν ευρέως γνωστά την εποχή εκείνη μέσω αρκετών μεταφράσεων τους ( Βλέπε Πνευματικά Ήρωνος Αλεξανδρέως, Κλωνάρας Θ. σελ.29 κ.ε.)

  Μέσα λοιπόν από τον γόνιμο διάλογο αυτών των επιστημόνων δημιουργήθηκε το πρώτο θερμόμετρο. Όλοι αυτοί οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν πέρα από τη διάταξη του θερμοσκοπίου και τις θεωρίες του Φίλωνα και του Ήρωνα για να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά και τις ιδιότητες του αέρα και της θερμότητας. Πατώντας γερά λοιπόν στην αρχαία Ελληνική επιστήμη και τεχνολογία οι επιστήμονες της Αναγέννησης εξέλιξαν το έργο των αρχαίων Ελλήνων και στον τεχνολογικό κλάδο. Είναι κρίμα που σήμερα αγνοούμε μηχανικούς σαν τον Κτησίβιο, τον Φίλωνα, τον  Ήρωνα και το έργο τους. Είναι κρίμα που συσκευές σαν το θερμοσκόπιο δεν κατασκευάζονται στα σχολεία μας για να διδάξουν τις φυσικές επιστήμες και πιστέψτε με υπάρχουν πολλές τέτοιες συσκευές στα έργα των αρχαίων Ελλήνων μηχανικών. Τέλος είναι κρίμα που πέρα από ένα-δύο μουσεία αρχαίας Ελληνικής τεχνολογίας η αρχαία Ελληνική τεχνολογία δεν προβάλλεται εκθεσιακά πουθενά στην Ελλάδα…

 

                                                                                                                Κλωνάρας Θεόδωρος

                                                                                                              Συγγραφέας του Βιβλίου

                                                                                                 Πνευματικά Ήρωνος Αλεξανδρέως