Του δασκάλου Γάγαλη Ηλία

Βιώνουμε τη Μ. Εβδομάδα στο δρόμο για την Ανάσταση.Στα χέρια μου έπεσε πριν χρόνια ένα περιοδικό των μαθητικών μου χρόνωνΣ’ αυτό βρήκα το άρθρο που ακολουθεί και το οποίο έγραψε ο εξαίρετος συγχωριανός μας φιλόλογος καθηγητής ο αείμνηστος Μενέλαος Καραμεσύνης ο οποίος περιγράφει στο κείμενο που ακολουθεί πως γιόρταζε ο Αγιώργης Γρεβενών, ένα κεφαλοχώρι, η πατρίδα του τις ημέρες του Πάσχα. Στη μνήμη του Μενέλαου αναδημοσιεύω το άρθρο του που δείχνει ένα ζωντανό χωριό ,με γυναίκες να τηρούν τα πατρογονικά ήθη και έθιμα,με τις δεισιδαιμονίες του, με τις χαρές και τις λύπες του.Το χωριό που περιγράφει ο Μενέλαος είναι γεωργοκτηνοτροφικόμε άλλα όμως μέσα που χρησιμοποιούν οι άνθρωποί του για τις εργασίες τους.

Σύμφωνα με τον αείμνηστο δάσκαλο και συγγραφέα Ζαχαρία Δρόσο που έγραψε τα Τραγούδια της Πασχαλιάς ο διπλός χορός γινόταν στην πλατεία που σχηματίζονταν ανάμεσα στο κτίριο του Δημοτικού Σχολείου (τώρα εκκλησία Νεομάρτυρα Γεωργίου) και τα σπίτια των Πριταίων και Καραγιανναίων[i].

1.Κυριακή των Βαΐων

Όλες οι νιόνυφες της χρονιάς πηγαίνουν στην εκκλησία και παίρνουν τα βάγια.Τα βάγια μεταφέρονται την προηγούμενη μέρα από το βουνό Μπούρινος.Τα βάγια που παίρνουν από την εκκλησία,τα τοποθετούν στο εικονοστάσι του σπιτιού και όταν κάποιος αβασκαθεί,παίρνουν ένα κλωνί,το καίνε και θυμιατίζουν τον αβασκαμένο.

Όλα τα σπίτια φροντίζουν και φτιάχνουν σκορδαλιά με μπακαλιάρο ή ψάρια που έρχονται συνήθως τις μέρες αυτές από τη λίμνη της Καστοριάς ή ψαρεύουν από το κοντινό ποτάμι Αλιάκμονα.

Τη μέρα αυτή συνηθίζουν να λένε και το εξής τετράστιχο:

Βάϊο, Βάϊο το Βαϊό

τρώνε ψάρια και κολιό

και την άλλη Κυριακή

τρώνε κόκκινο αυγό

2.Μεγάλη Εβδομάδα

Α)Τη Μεγάλη Δευτέρα. Μεγάλη Τρίτη και Μεγάλη Τετάρτη δε γίνεται τίποτε το ιδιαίτερο εκτός από την αυστηρή νηστεία και τις βραδινές ακολουθίες στην εκκλησία.

Β)Μεγάλη Πέμπτη

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι νοικοκυρές βάφουν τα αυγά και τις περδίκες και με τη μπογιά βάφουν τα πρόβατα, για να μη τα πιάνουν οι αρρώστιες.Τις περδίκες,που είναι αυγά με ζωγραφιές,τις φτιάχνουν μπροστά από πολλές μέρες οι γυναίκες ως εξής:Παίρνουν ένα ξύλο από κλήμα αμπελιού,ανοίγουν μια τρυπούλα κάθετα,στην άκρη τοποθετούν ένα μικρό χωνάκι από λαμαρίνα.Αυτό λέγεται κοντήλι.Παίρνουν μετά κερί από μέλισσες,βάζουν λίγο στην τρυπούλα ,το ζεσταίνουν στη φωτιά και παίρνοντας τα αυγά ζωγραφίζουν πάνω σ’ αυτά διάφορα πουλιά,λουλούδια και γράφουν: «ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ», «ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ».

Τα πουλιά και τα λουλούδια εκφράζουν τη μεγάλη χαρά των ανθρώπων για το μεγάλο γεγονός της Αναστάσεως που πλησιάζει.

Τις περδίκες δεν τις βάφουν στο ίδιο καζάνι με τα κοινά αυγά, αλλά σε ιδιαίτερο. Ρίχνουν κόκκινη μπογιά σε χλιαρό νερό, βάζουν ύστερα τις περδίκες κι η μπογιά βάφει όλο το αυγό, εκτός από τα μέρη που είναι το κερί, τα οποία μένουν λευκά και έτσι αποτυπώνονται πάνω στο αυγό τα διάφορα σχέδια που αναφέραμε παραπάνω.

Τη Μεγάλη Πέμπτη οι άντρες σημαδεύουν τα αρνιά,ιδιαίτερα τα θηλυκά που θα κρατήσουν για την αύξηση του κοπαδιού,όχι όμως και τα αρσενικά που θα πουληθούν.Το σημάδεμα που δεν είναι τίποτα άλλο παρά κόψιμο ενός μέρους από το αυτί του αρνιού ,έχει κι αυτό σχέση με τη θυσία του Χριστού.

Οι γυναίκες φτιάχνουν τις κουλούρες και τις πηγαίνουν στην εκκλησία να τις διαβάσει ο παππάς. Στη μέση της κουλούρας σχηματίζουν ένα σταυρό και γύρω γύρω τόσα κουλουράκια όσα είναι τα άτομα του σπιτιού.

Δεν κρεμούν την ημέρα αυτή έξω άσπρα ρούχα,γιατί πιστεύουν ότι θα πέσει χαλάζι και θα καταστρέψει τα σπαρτά, κρεμούν όμως κόκκινα που συμβολίζουν το αίμα του Χριστού.

Το βράδυ αφού τελειώσει η ακολουθία των Δώδεκα Ευαγγελίων, οι γυναίκες μένουν στην εκκλησία και ξενυχτούν το Χριστό με ψαλμουδίες και τραγουδούν το μοιρολόγι της Παναγιάς:

Σήμερα μαύρος ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα…,

Γ)Μεγάλη Παρασκευή

Η Μεγάλη Παρασκευή είναι μέρα γενικού πένθους.Τη μέρα αυτή δε γίνεται καμιά εργασία, δε στρώνουν στο σπίτι τραπέζι για να φάνε, δεν ανάβουν φωτιά, δε βάζουν πυρουστιά στο τζάκι .Τρώνε σ’ όλα τα σπίτια τριμμένο ψωμί ανακατεμένο με ξύδι και σκόρδο φρέσκο (το σκορδάρ).Το ξύδι το χρησιμοποιούν σε ανάμνηση του ξυδιού με το οποίο πότισε ο στρατιώτης το Χριστό, όταν ζήτησε νερό και γιατί πιστεύουν ότι η Παναγιά, μόλις γύρισε από το Γολγοθά, έφαγε παρασκεύασμα με ξύδι. Το σκόρδο για να δείξουν την πίκρα που δοκιμάζουν για την άδικη σταύρωση του Κυρίου.

Ο Επιτάφιος του Χριστού στολισμένος βρίσκεται στο κέντρο της εκκλησίας σε λαϊκό προσκύνημα. Όλοι πηγαίνουν στην εκκλησία, προσκυνούν και μετά περνούν κάτω από τον Επιτάφιο. όταν γυρίζουν στο σπίτι παίρνουν λουλούδια από τον Επιτάφιο, τα οποία χρησιμοποιούν για διάφορες ασθένειες. Όταν κάποιος αρρωστήσει, ρίχνουν στη φωτιά λουλούδια του Επιταφίου, βάζουν τον άρρωστό και στέκεται πάνω από τη φωτιά, καπνίζεται και γίνεται καλά.

Το βράδυ μετά την ακολουθία των εγκωμίων, γίνεται η περιφορά του Επιταφίου σ’ όλο το χωριό.

Αν κάποιος λουστεί τη Μεγάλη Παρασκευή, πιστεύουν πως δεν κάνει να λουστεί άλλη Παρασκευή.

Όλοι οι κάτοικοι του Χωριού πηγαίνουν τη μέρα αυτή στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής, που βρίσκεται έξω από το χωριό και βρέχονται από το Αγιονέρι που βρίσκεται μέσα στην εκκλησία.

Δ)Μεγάλο Σάββατο

Το Μεγάλο Σάββατο οι άντρες θα σφάξουν τα αρνιά,τα οποία οι γυναίκες θα μαγειρέψουν στον ταβά,συνήθως με λαχανικά και θα τα ψήσουν ή στο φούρνο ή στη γάστρα.

Οι γυναίκες θα φτιάξουν το ρεβυθένιο, δηλαδή ψωμί με ρεβύθι που μοσχομυρίζει.Το ρεβυθένιο γίνεται ως εξής:Στουμπίζουν ρεβύθι,βάζουν βασιλικό και νερό και πιάνουν τη μαγιά.Μ’ αυτή τη μαγιά πλάθουν ύστερα τις μπουγάτσες τις οποίες ψήνουν.Για να πιάσει το προζύμι και να γίνει καλό το ρεβυθένιο (ρουφτένιο) δεν πρέπει να είναι κανένας παρών την ώρα που φτιάχνουν το προζύμι οι γυναίκες.

Ε)Κυριακή του Πάσχα

Ονομάζεται Λαμπρή και Πασχαλιά.Όταν χτυπήσει η καμπάνα για την Ανάσταση,η μητέρα φωνάζει και σηκώνονται όλοι για να πάνε στην εκκλησία. Φορούν ό,τι καλύτερο έχουν, παίρνουν τις λαμπάδες και από ένα κόκκινο αυγό, συνήθως περδίκα και ξεκινούν. Η μητέρα βγαίνει τελευταία, για να βάλει ένα κόκκινο αυγό στο εικονοστάσι του σπιτιού που μένει ως την επόμενη Λαμπρή, χωρίς να χαλάσει.

Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Λαμπάδες των παιδιών και των νιόπαντρων είναι κεντημένες με διάφορα λουλούδια.

Η Ανάσταση γίνεται στον περίβολο της εκκλησίας και μόλις ακούγεται το Χριστός Ανέστη, πέφτουν φωτοβολίδες, ακούγονται κροτίδες, ακολουθούν τσουγκρίσματα αυγών και ακούγεται: «Χριστός Ανέστη» «Αληθώς Ανέστη». Επιστρέφοντας στο σπίτι μεταφέρουν και το Άγιο Φως της Αναστάσεως και η μητέρα και ο πατέρας περνούν από την προβάτα, όπου βρίσκονται τα πρόβατα, από το αχούρι, όπου βρίσκονται τα βόδια και τα άλλα ζώα και γενικά από τους χώρους του σπιτιού, μεταφέροντας σ’ αυτά τη χάρη της Αναστάσεως.

Το συνηθέστερο φαγητό της Λαμπρής, όπως αναφέραμε και πιο πάνω είναι το ψητό στο φούρνο ή στη γάστρα και η σούπα. Γύρω στο τραπέζι κάθονται όλοι και προτού αρχίσουν να τρώνε,λένε: «Χριστός Ανέστη» και οι μικρότεροι φιλούν τα χέρια των μεγαλύτερων ,επίσης τσουγκρίζουν τα αυγά. Στο τραπέζι κάθονται και τα βαφτιστήρια, όσα κι αν είναι, τα οποία έρχονται στο σπίτι της νουνάς τους με μια κουλούρα και αυγά, τυλιγμένα με μια πετσέτα. Όταν φύγουν η νουνά βάζει άλλη κουλούρα και άλλα αυγά, παίρνοντας εκείνα που έφεραν.

Όλη την πρώτη μέρα του Πάσχα, καθώς και τις επόμενες μικροί και μεγάλοι παίζουν τα αυγά. Διαλέγουν ένα μέρος κατηφορικό, βάζουν ένα κεραμίδι σαν αφετηρία και ο πρώτος κυλάει το αυγό το οποίο και μένει, όπου σταματήσει.Μετά κυλάει ο δεύτερος το αυγό του κι αν χτυπήσει το αυγό που κύλησε ο πρώτος το παίρνει.Έτσι συνεχίζεται το παίξιμο των αυγών στο οποίο παίρνουν μέρος όσοι θέλουν.

Οι γυναίκες την πρώτη αι τη δεύτερη μέρα επισκέπτονται το νεκροταφείο και βάζουν αυγά και λουλούδια στους τάφους των δικών τους.

Δεύτερη Ανάσταση

Μετά τον εσπερινότης Πρώτης μέρας του Πάσχα, γίνεται κατά τις 3 η ώρα το απόγευμα και λέγεται Δεύτερη Ανάσταση βγαίνει έξω στον περίβολο της εκκλησίας σε δημοπρασία η εικόνα της Αναστάσεως. Δίνεται η πρώτη προσφορά και ο τελάλης φωνάζει: «Ο τάδε προσφέρει τόσες δραχμές». Παρουσιάζεται μετά άλλος και δίνει περισσότερα και ο τελάλης επαναλαμβάνει την καινούρια προσφορά.Όταν φτάσουν σε ορισμένο ποσό και δεν παρουσιάζεται άλλος να δώσει περισσότερα ο τελάλης λέγει ότι η Ανάσταση κατακυρώνεται στον τάδε, δηλαδή σ’ αυτόν που έδωσε τα περισσότερα χρήματα. Παίρνει κατόπιν αυτός ,στον οποίο κατακυρώθηκε η Ανάσταση την εικόνα και με τη συνοδεία και των ιερέων και όλου του χωριού γίνεται η περιφορά στις γειτονιές του χωριού. Στα σταυροδρόμια σταματούν και γίνεται δέηση. Όταν περάσουν κοντά από το σπίτι αυτού που πήρε την Ανάσταση σταματούν, πηγαίνει η γυναίκα του στο σπίτι, παίρνει ένα μαντήλι και μια πετσέτα και τα δένει στην εικόνα.Αφού γυρίσουν όλο το χωριό, επιστρέφουν στην εκκλησία ,γίνεται η απόλυση και οι γυναίκες πιάνουν στον περίβολο της εκκλησίας το διπλό χορό.Μπροστά πηγαίνουν οι γεροντότερες με τις τοπικές ενδυμασίες και ακολουθούν οι νεότερες και όλες μαζί τραγουδούν:

Σήμερα Δήμου μ’ Πασχαλιά κι αύριο Χριστός Ανέστη

Βγήκαν οι νύφες στο χορό, βγήκαν και τα κορίτσια

Βγήκαν και τ’ αρχοντόπουλα να ρίξουν το λιθάρι,

Κι σύ Δήμο μ’ στη φυλακή, στον άλυσο δεμένος.

Τα παλικάρια αρρώστησαν βαριά για να πεθάνουν,

Γυρεύουν νερό π’ τον τόπο τους και μήλο απ’ τη μηλιά τους

γυρεύν’ και μοσχοστάφυλλο απ’ τη κληματαριά τους.

Παρακαλώ την άνοιξη κι αυτό το καλοκαίρι

Να κάμει βροχερό καιρό κι ένα βαρύ χειμώνα

Να γκρεμιστούν οι φυλακές, να τσακιστούν οι μπάγκοι

Για να’βγεις Δήμο μ’ και να’ρθεις, να’ρθείς να λιθαρίσεις[ii].

Και το παρακάτω τραγούδι:

Διπλό χορό χορεύουμε,διπλά τραγούδια λέμε.

Χορεύ’η Σύρμου κι η Οβριά,χορεύει η Συρμοπούλα

Κι ου βασιλιάς αγνάντευε από το παραθύρι.

Παιδιά μ’ να μη ‘μαν βασιλιάς,παιδιά μ’ να μη μαν ρήγας

Να πάω να τσακουθώ κι εγώ κοντά στη Συρμοπούλα[iii].

Την Κυριακή του Θωμά μετά τη θεία λειτουργία,οι γυναίκες χορεύουν στον περίβολο της εκκλησίας ξανά το διπλό χορό και έτσι κλείνουν οι γιορταστικές εκδηλώσεις του Πάσχα.

Άγιος Γεώργιος ,25Απριλίου 2019

 

---

 

[ii] Καραμεσίνης Μενέλαος (1979),Ελεύθερη Γενιά τ.30,σ.σ.30-32.

[iii][iii] Δρόσος Ζαχαρίας (1990)Τραγούδια της Πασχαλιάς και άλλα,σ.77 Αθήνα.